මුදල්, ක්රමසම්පාදන සහ ආර්ථික සංවර්ධන අමාත්යාංශය විසින් නිකුත් කරන ලද අයවැය චක්රලේඛ අංක 05/2025, රටේ ආපදා සහන සේවා ඉතිහාසයේ ඉතා වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් සනිටුහන් කරයි. මෙම චක්රලේඛය මඟින් ප්රාදේශීය ලේකම්වරුන්ට හදිසි ප්රසම්පාදන කටයුතු සඳහා රුපියල් මිලියන 50ක් (රු. 50,000,000/-) දක්වා වූ කඩිනම් වියදම් බලයක් ලබා දීම, ආපදා තත්ත්වයන් කළමනාකරණය කිරීමේදී දශක ගණනාවක් තිස්සේ පැවති මූලික ගැටලුවකට පිළියමක් සෙවීමට දරන ලද උත්සාහයකි.
1. සහනවලට බාධාවන පවත්නා නීති රෙගුලාසි විවේචනයසාම්ප්රදායිකව, ශ්රී ලංකාවේ රාජ්ය යාන්ත්රණය තුළ හදිසි ආපදා තත්ත්වයන්ට මුහුණ දීමේදී ප්රධාන බාධකය වී ඇත්තේ අධික ලෙස නම්යශීලී නොවන මූල්ය හා ප්රසම්පාදන චක්රලේඛ පද්ධතියයි.
- නිලධාරිවාදයේ මන්දගාමීත්වය: සාමාන්ය ප්රසම්පාදන නීති යටතේ, සුළු භාණ්ඩයක් මිලදී ගැනීමට පවා දීර්ඝ අනුමැති ක්රියාවලියක් (ප්රසම්පාදන කමිටු, අභියාචනා ආදිය) අවශ්ය වේ. ගංවතුරින් විපතට පත් ජනතාවට බත් පැකට් හෝ වියළි සලාක කඩිනමින් බෙදා දීමට අවශ්ය වූ විට, මෙම මන්දගාමී යාන්ත්රණය මුළුමනින්ම අසාර්ථක වේ.
- “චක්රලේඛ පිටුපස සැඟවීම”: දිස්ත්රික් හා ප්රාදේශීය ලේකම්වරු ඇතුළු බොහෝ නිලධාරීන්, හදිසි අවස්ථාවකදී පවා ඉක්මන් තීරණ ගැනීමට මැලි වෙති. ඊට හේතුව වන්නේ අනාගත විගණන විමසුම් (Audit Queries) සහ දූෂණ චෝදනා වලට මුහුණ දීමට ඇති බියයි. නිලධාරීන් බොහෝ විට “මට චක්රලේඛයෙන් බලයක් නැත” යැයි පවසමින් නිහඬව සිටින්නේ, අවදානමක් ගෙන සහන සැලසීමට වඩා නීත්යානුකූලව “ආරක්ෂිත” වීම ඔවුන්ට වැදගත් වන බැවිනි.
- මූල්ය බලය මධ්යගත වීම: පෙර පැවති ක්රමවේදයන් යටතේ, විශාල මූල්ය බලතල රඳා පැවතියේ මධ්යම රජයේ හෝ පළාත් මට්ටමේ වීම නිසා, ආපදාව සිදුවන ගම් මට්ටමට (ප්රාදේශීය ලේකම්) බලය ළඟා වීමට දින ගණනක් ගත විය.
මෙම චක්රලේඛය නිලධාරීන්ට මූල්යමය බාධාවන් ඉක්මවා යාමට පැහැදිලි නීතිමය පදනමක් සපයන බව ප්රකාශ කිරීම, පවතින ක්රමයේ අසාර්ථකත්වය පිළිබඳ පිළිගැනීමක් ලෙස සැලකිය හැකිය.
2. නව චක්රලේඛයේ ප්රායෝගිකත්වය සහ අභියෝගප්රායෝගිකත්වය (Pros)
මෙම චක්රලේඛය මගින් අත්යවශ්ය ප්රායෝගික පියවරක් ගෙන ඇත:
- ක්ෂණික ප්රවේශය (Grassroots Empowerment): රු. මිලියන 50ක බලය ප්රාදේශීය ලේකම්වරයාටම ලබා දීමෙන්, සහන කටයුතු වේගවත්ම මට්ටමින් සිදුකිරීමට අවස්ථාව ලැබේ. ගම් මට්ටමේ සිටින පීඩාවට පත් ජනතාවට ආධාර ඉක්මනින් ලබා දීමට මෙය තීරණාත්මක ය.
- ප්රසම්පාදන නීති ලිහිල් කිරීම: ප්රසම්පාදන කොමිෂන් සභාවේ අනුමැතිය මත හදිසි ප්රසම්පාදන රීති (Procurement Guidelines 2024, 3.1.8) යටතේ මෙම මිලියන 50 වැය කිරීමට අවසර ලැබීම, සාමාන්ය ටෙන්ඩර් ක්රියාවලියෙන් මිදීමට නිලධාරීන්ට නීත්යානුකූල අවසරයක් සපයයි.
අභියෝග (Challenges)- දිස්ත්රික් ලේකම්ගේ භූමිකාව: චක්රලේඛය මඟින් පැහැදිලිවම සඳහන් කර ඇත්තේ, මෙම බලය කඩිනමින් ප්රාදේශීය ලේකම්වරුන්ට පැවරීමට දිස්ත්රික් ලේකම්වරුන් කටයුතු කළ යුතු බවයි. දිස්ත්රික් ලේකම් කාර්යාලයේ ඇති වන සුළු ප්රමාදයක් හෝ නිලධාරිවාදී අදි-මදි කිරීමක් වුවද, සමස්ත ක්රියාවලියේ අරමුණ අසාර්ථක කළ හැකිය.
- මුදල් ප්රමාණය ප්රමාණවත්ද? විශාල පරිමාණයේ ආපදාවක් සිදු වූ විට එක් ප්රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයකට රුපියල් මිලියන 50ක මුදලක් ප්රමාණවත් නොවිය හැකිය. අමතර අරමුදල් ඉල්ලා සිටීමේ ක්රියාවලිය තවමත් රාජ්ය පරිපාලන අමාත්යාංශය සහ අයවැය අධ්යක්ෂ ජනරාල් හරහා යා යුතු වීම, නැවතත් මන්දගාමී වීමට හේතුවක් විය හැකිය.
3. දේශපාලන විග්රහය: නිලධාරීන් ක්රියාත්මක කරයිද?චක්රලේඛයේ නීතිමය නිදහස තිබියදීත්, එය සාර්ථකව ක්රියාත්මක වේද යන්න තීරණය වන්නේ නිලධාරීන්ගේ මනෝභාවය සහ පවතින දේශපාලන පරිසරය මතය.
දේශපාලන කැමැත්ත
මෙම චක්රලේඛය නිකුත් කිරීම, රටේ වත්මන් ජනාධිපතිවරයා ප්රමුඛ රජයේ දැඩි දේශපාලන කැමැත්තක් ප්රදර්ශනය කරයි. හදිසි ආපදාවකදී “නීති රීති බාධාවක් කර නොගෙන” සහන සැලසීමට ගත් තීරණය, රජය ජනතාවාදී ප්රතිචාරයක් දැක්වීමට දරන උත්සාහයකි. සහන කටයුතු කඩිනම් කිරීම තුළින් රජයට ජනතා විශ්වාසය දිනා ගැනීමටත්, අකාර්යක්ෂමතාව පිළිබඳ චෝදනා වළක්වා ගැනීමටත් අවස්ථාව ලැබේ. මෙය, වත්මන් පාලනයට තම ප්රතිපත්තිමය ස්ථාවරය තහවුරු කිරීමට ලැබෙන ප්රබල අවස්ථාවකි.
නිලධාරීන්ගේ “බිය” සහ වගකීම
නිලධාරීන් මෙම නව බලය භාවිතා කරයිද? යන්න මෙහි ඇති ප්රධාන දේශපාලන ප්රශ්නයයි.
- අධිකාරීත්වය සහ විගණන බිය: රු. මිලියන 50ක මුදල හදිසි මිලදී ගැනීම් සඳහා වැය කිරීමේදී නිලධාරීන්ට ඉහළ විශ්වාසයක් අවශ්ය වේ. හදිසි අවස්ථාවකදී වෙළඳපොළ මිලට වඩා වැඩි මිලකට භාණ්ඩ මිල දී ගැනීම හෝ නිසි ලියකියවිලි නොමැතිව ගෙවීම් කිරීම අනාගත විගණන ගැටලුවලට තුඩු දිය හැකිය. රජය විසින් මෙම නිලධාරීන්ට, සද්භාවයෙන් සිදු කරන කඩිනම් වියදම් සම්බන්ධයෙන් විගණන විමසුම්වලදී ආරක්ෂාව සලසන බවට පැහැදිලි දේශපාලන සහතිකයක් ලබා දිය යුතුය.
- වගවීම තහවුරු කිරීම: අනෙක් අතට, මෙම චක්රලේඛය හදිසි අවස්ථාවක් මුවාවෙන් අරමුදල් අවභාවිත කිරීමේ අවදානමක් ද නිර්මාණය කරයි. එබැවින්, ප්රාදේශීය ලේකම්වරුන් විසින් වැය කරන ලද මුදල් පිළිබඳව විශේෂ, කඩිනම් විගණන ක්රියාවලියක් අනුගමනය කිරීම දේශපාලන වශයෙන් වැදගත් වේ. එයින්, නිලධාරීන්ගේ විශ්වාසය රකිමින්ම, විනිවිදභාවය ආරක්ෂා කර ගත හැකිය.
නිගමනය
අයවැය චක්රලේඛ 05/2025 යනු, ආපදා සහන සේවා කඩිනම් කිරීම සඳහා වන අත්යවශ්ය පරිපාලනමය ශල්යකර්මයකි. එය පවතින නීතිමය බාධක බිඳ දැමීමට නීත්යානුකූල අවසරය ලබා දී ඇත. කෙසේ වෙතත්, මෙම නීතිමය නිදහස සාර්ථක වේද යන්න රඳා පවතින්නේ, ආපදාවෙන් පීඩාවට පත් ජනතාව වෙනුවෙන් අවදානමක් ගැනීමට තරම් ශක්තිමත් දේශපාලන කැමැත්තක් සහ විගණන බියෙන් තොරව කටයුතු කිරීමේ නිලධාරී ගෞරවය මතය. රජය තම දේශපාලන අරමුණු ඉටු කර ගැනීමට නම්, නිලධාරීන්ගේ ආරක්ෂාව සහතික කරමින්, ඔවුන්ගේ ක්රියාකාරීත්වය දිරිමත් කළ යුතුය.