ස්වාධීනත්වයේ මූල්ය උභතෝකෝටිකය
ශ්රී ලංකාවේ ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩුකරණයේ සහ වගවීමේ යාන්ත්රණයේ මුල්ගල් ලෙස සැලකෙන ස්වාධීන කොමිෂන් සභාවන්ගේ කටයුතු නිදහසේ පවත්වාගෙන යාමේ හැකියාවට, රජයේ මූල්ය පාලන යාන්ත්රණය විසින් සෘජුවම අභියෝග කර ඇත. සන්ඩේ ටයිම්ස් පුවත්පතේ නාමිනී විජේදාස විසින් ලියන ලද ලිපිය මගින් මෙම තීරණාත්මක ගැටලුව ප්රථමයෙන් ඉස්මතු කරන ලදී.මෙම අර්බුදය මූලික වශයෙන් අල්ලස් හෝ දූෂණ චෝදනා විමර්ශන කොමිෂන් සභාව (CIABOC) සහ මුදල් අමාත්යාංශය/මහා භාණ්ඩාගාරය අතර පවතින අතර, එය 2023 දී සම්මත කරන ලද දූෂණ විරෝධී පනත (ACA) සහ 2024 දී සම්මත කරන ලද රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණ පනත (PFMA) යන නීති දෙකෙහි අර්ථ නිරූපණය මත රැඳී තිබේ. මෙම නෛතික සහ පරිපාලනමය ගැටලුව, ඉදිරියේදී සමස්ත රාජ්ය පාලන ක්රමයේ ස්වාධීනත්වය පිළිබඳ බරපතලම අර්බුදය බවට පත්වීමේ අවදානමක් පවතී.
දූෂණ විරෝධී පනතේ (ACA, 2023) ස්වාධීනත්වයේ අපේක්ෂාව
දූෂණ විරෝධී පනත (ACA) සම්මත කරන ලද්දේ දූෂණය සහ අල්ලස වැළැක්වීම සඳහා ශ්රී ලංකාවේ යාන්ත්රණය ශක්තිමත් කිරීමටත්, ජාත්යන්තර ප්රමිතීන්ට අනුකූල වීමටත් ය.
CIABOC අධ්යක්ෂ ජනරාල් රංග දිසානායක මහතා සන්ඩේ ටයිම්ස් වෙත ප්රකාශ කළ පරිදි, මෙම පනතේ නිර්මාතෘවරුන්ගේ මූලික අරමුණ වූයේ “සියයට සියයක් ස්වාධීන” කොමිෂන් සභාවක් පිහිටුවීමයි. මෙම පනතේ III වන කොටසේ, මූල්ය පිළිබඳ විධිවිධාන මගින් එම ස්වාධීනත්වය සහතික කිරීමට උත්සාහ කරයි.
“අරමුණ වූයේ ඉතා ස්වාධීන—එයින් අදහස් වන්නේ සියයට සියයක් ස්වාධීන—අල්ලස් කොමිසමක්” පිහිටුවීමයි. මෙම පනත යටතේ කොමිසමට සියලු මූල්ය කටයුතු ස්වකීය අධිකාරිය යටතේ පාලනය කිරීමේ බලය හිමිවෙයි.”
දූෂණ විරෝධී පනත යටතේ මූල්ය ස්වාධීනත්වයේ යාන්ත්රණය –
- අයවැය බලතල:
කොමිෂන් සභාව තමන්ගේම වාර්ෂික අයවැය ඇස්තමේන්තු සකස් කරනු ලබන්නේ මුදල් අමාත්යාංශයට නොව, කථානායකවරයාට ඉදිරිපත් කිරීමටයි.
- පාර්ලිමේන්තු වගවීම:
කථානායකවරයා විසින් ඇස්තමේන්තු පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කර අනුමත කිරීමෙන් පසු, එම මුදල් CIABOC වෙනුවෙන් වෙන් කරන ලද අරමුදලකට (CIABOC Fund) බැර කිරීම අනිවාර්ය වේ.
- DG ගේ බලය:
කොමිෂන් සභාවේ ප්රධාන ගණකාධිකාරීවරයා ලෙස අධ්යක්ෂ ජනරාල්වරයාට එම අරමුදලෙන් වියදම් කිරීමට බලය ඇත.
- කාර්ය මණ්ඩල ස්වාධීනත්වය:
කොමිෂන් සභාවට “අවශ්ය යැයි සලකන පරිදි” කාර්ය මණ්ඩලය පත් කිරීමටත්, ඔවුන්ගේ වැටුප් සහ කොන්දේසි (මුදල් අමාත්යවරයා සමඟ සාකච්ඡා කර පාර්ලිමේන්තු අනුමැතියට යටත්ව) තීරණය කිරීමටත් බලය ලැබේ.
මෙම විධිවිධානවල අරමුණ පැහැදිලිය – දේශපාලන බලපෑම්වලින් හෝ විධායකයේ ක්ෂණික පරිපාලන බාධාවලින් තොරව, වැදගත් විමර්ශන කටයුතු සඳහා සම්පත් නිදහසේ ලබා ගැනීමට හැකිවීමයි.
ලිපියේ දැක්වෙන පරිදි, දූෂණ විරෝධී පනත (ACA) බලපැවැත්වී වසර දෙකකට වැඩි කාලයක් ගත වී ඇතත්, “කොමිෂන් සභාවේම ගිණුමට තවමත් කිසිදු මුදලක් බැර කර නොමැත.”
රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණ පනතේ (PFMA, 2024) ආධිපත්යය
2024 අංක 44 දරන රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණ පනත (PFMA) සම්මත කරනු ලැබුවේ සමස්ත රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණය, වගවීම සහ විනය ශක්තිමත් කිරීමේ පුළුල් අරමුණක් සහිතවය. මුදල් අමාත්යාංශය තර්ක කරන්නේ මෙම පනත විශේෂ නීති අභිබවා යා යුතු පොදු නීතියක් ලෙස සියලුම රාජ්ය ආයතනවලට බලපාන බවයි.
PFMA යටතේ මහා භාණ්ඩාගාරයේ දැඩි පාලනය:
- අධිපතිභාවය (Supersedure) –
රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණ පනත යනු දූෂණ විරෝධී පනත ට පසුව (Later in Time) සම්මත වූ නීතියක් බැවින්, එය ACA ඇතුළු අනෙකුත් සියලුම නීතිවලට වඩා ප්රමුඛ වන බවට මුදල් අමාත්යාංශය තර්ක කරයි.
- අයවැය චක්රය-
PFMA මගින් සෑම අයවැය ආයතනයක්ම භාණ්ඩාගාරයේ “අයවැය කැඳවීමේ චක්රලේඛයට” අනුව ඇස්තමේන්තු සකස් කර භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාට ඉදිරිපත් කිරීම අනිවාර්ය කරයි. CIABOC විසින් අයවැය කථානායකවරයාට යැවීම මෙම ක්රියා පටිපාටියට පටහැනිය.
- වරෙන්තු ක්රමය (Warrant System) –
PFMA හි මූලික විධිවිධාන යටතේ, ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ 150 වැනි වගන්තියට අනුව මුදල් අමාත්යවරයා විසින් නිකුත් කරන ලද වරෙන්තුවක් නොමැතිව කිසිදු මූල්ය කැපවීමක් හෝ වගකීමක් දැරිය නොහැක.
- පරිපාලන විනය –
සියලුම ලැබීම් සහ වියදම් සාමාන්ය මුදල් අමාත්යාංශ ක්රියා පටිපාටි අනුගමනය කළ යුතුය.
PFMA හි අරමුණ වන්නේ සමස්ත රාජ්ය අංශයේ මූල්ය අවභාවිතය වැළැක්වීම වුවද, එහි දැඩි හා පුළුල් විධිවිධාන විශේෂිත ස්වාධීනත්වයක් ඉල්ලා සිටින කොමිෂන් සභා සඳහා ව්යවස්ථාපිත ස්වාධීනත්වයට සෘජු තර්ජනයක් එල්ල කරයි.
රංග දිසානායක Sunday Times වෙත දුන් සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී පැවසුවේ “මූල්ය හරහා කොමිෂන් සභාව ‘පාලනය‘ කිරීමට දරන සියලු උත්සාහයන්ට අධ්යක්ෂ ජෙනරාල්වරයා ප්රතිරෝධය දක්වන බවයි.”
“අපේ අරමුදලේ මුදල් නැහැ. සියලු මුදල් අපේ අරමුදලට පැමිණිය යුතු බව පනතේ සඳහන් වෙනවා. මුදල් අමාත්යාංශය පවසන්නේ අපි ‘සාමාන්ය‘ ක්රියා පටිපාටිය අනුගමනය කළ යුතු බවයි. මෙය ඉතා විශාල අපැහැදිලි තත්ත්වයක්.”
මෙම අපැහැදිලි තත්ත්වය (Ambiguity) වහාම විසඳිය යුතු බව ඔහු අවධාරණය කරයි.
නීතිමය ගැටුමේ සාරාංශය (Comparative Analysis)
දූෂණ විරෝධී පනත (ACA) සහ රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණ පනත (PFMA) අතර ප්රධාන වෙනස්කම් සහ ඒවායේ බලපෑම පහත වගුවේ දැක්වේ.| අංශය | දූෂණ විරෝධී පනත (ACA, 2023) | රාජ්ය මූල්ය කළමනාකරණ පනත (PFMA, 2024) | ගැටුමේ ස්වභාවය |
| අයවැය ඉදිරිපත් කිරීම | කථානායකවරයාට | භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාට | ක්රියාපටිපාටිමය ගැටුම |
| අරමුදල් පාලනය | වෙන් කරන ලද CIABOC අරමුදල වෙත මුදල් බැර කිරීම අනිවාර්යයි; DG ට වියදම් කිරීමට බලය ඇත. | වියදම් සඳහා මුදල් අමාත්යවරයාගේ වරෙන්තුවක් අනිවාර්යයි; සාමාන්ය භාණ්ඩාගාර ක්රියා පටිපාටි අනුගමනය කළ යුතුය. | මූල්ය නිදහසට තර්ජනය |
| කාර්ය මණ්ඩල බඳවා ගැනීම | කොමිසමට “අවශ්ය පරිදි” කාර්ය මණ්ඩල (Cadre) සංඛ්යාව සහ කොන්දේසි තීරණය කළ හැකිය. | සියලුම කාර්ය මණ්ඩල සංඛ්යා සහ වැටුප් මුලින්ම මුදල් අමාත්යවරයා විසින් අනුමත කළ යුතුය. | ක්රියාකාරී ස්වාධීනත්වය හීන වීම |
| නීතියේ බලපෑම | විශේෂ නීතිය (Special Law) | පොදු නීතිය (General Law) සහ පසුකාලීන නීතිය (Later in Time) | නෛතික අර්ථ නිරූපණය |
ස්වාධීනත්වයට එල්ල වන තර්ජනයේ බරපතලකම
CIABOC සහ විගණන සේවා කොමිෂන් සභාව (National Audit Act of 2018 යටතේ ස්වාධීනත්වය ඉල්ලා සිටින) වැනි ආයතන සඳහා, මූල්ය පාලනය රජයට පැවරීම යනු ස්වාධීනත්වය හීන වීමයි.
- ක්රියාකාරීත්වය ඇනහිටීම: මුදල් අමාත්යාංශය විසින් අරමුදල් නිදහස් කිරීම ප්රමාද කිරීම හෝ වරෙන්තු නිකුත් නොකිරීම තුළින් කොමිෂන් සභාවලට වැදගත් විමර්ශන කටයුතු සඳහා ක්ෂණිකව මුදල් භාවිතා කිරීමට නොහැකි වේ.
- දේශපාලන බලපෑම්: CIABOC DG රංග දිසානායක මහතා පෙන්වා දෙන පරිදි, මූල්ය පාලනය හරහා කොමිෂන් සභාව “පාලනය” කිරීමට දරන උත්සාහයන්, රජය සතු දූෂණ චෝදනා විමර්ශනය කිරීමේදී දේශපාලන බලපෑම් ඇති කිරීමට ඉඩ සලසයි.
- පුළුල් කිරීමේ හැකියාව සීමා වීම: මුදල් අමාත්යවරයා විසින් කාර්ය මණ්ඩල සංඛ්යා අනුමත කිරීම අනිවාර්ය කිරීම, CIABOC ට එහි නව පුළුල් කරන ලද විමර්ශන (මුදල් විශුද්ධිකරණය වැනි) සහ වැළැක්වීමේ වගකීම් සඳහා නිසි පුහුණුව ලත් නිලධාරීන් කඩිනමින් බඳවා ගැනීම වළක්වයි.
- වගවීම දෙදරුම් කෑම: ACA යටතේ CIABOC වගකියන්නේ පාර්ලිමේන්තුවට පමණි. PFMA මගින් එය භාණ්ඩාගාරයට සහ මුදල් අමාත්යවරයාට වගකියන “සාමාන්ය” අයවැය ආයතනයක් බවට පත් කරයි.
අර්බුදයේ දේශපාලන හා ක්රියාකාරී ඇඟවීම්
මුදල් අමාත්යාංශය PFMA පනත පෙරට ගැනීමෙන්, 2023 දී සම්මත කරන ලද නීතියේ මූලික අරමුණ, – එනම් මූල්යමය වශයෙන් ස්වාධීන අල්ලස් කොමිසමක් පිහිටුවීම – පරාජය කරන බවට දිසානායක මහතා චෝදනා කරයි.
ACA පනතේ අරමුදල් පිහිටුවීමේ විධිවිධාන තිබියදීත්, එම අරමුදලට මුදල් බැර නොකිරීම නිසා, කොමිෂන් සභාවලට ඔවුන්ගේ ව්යවස්ථාපිත වගකීම් නිදහසේ ඉටු කිරීමට නොහැකි තත්ත්වයක් උද්ගත වී ඇත.
මුදල් අමාත්යාංශයේ අනුමැතිය අවශ්ය වීම නිසා CIABOC හට සම්පූර්ණ කාර්ය මණ්ඩලයක් බඳවා ගැනීමට නොහැකි වී ඇති අතර, එය බොහෝ දුරට දෙවනුව සේවයට යොදවන ලද පිරිස් මත යැපීමට බල කර ඇත.
DG දිසානායක මහතා විශ්වාස කරන්නේ PFMA කෙටුම්පත් කරන්නන් ACA – හෝ ජාතික විගණන පනත – සම්බන්ධයෙන් සලකා බැලීමට අපොහොසත් වූ බවයි.
මුදල් අමාත්යාංශය කොමිෂන් සභාවට අයවැය ප්රතිපාදන ප්රතික්ෂේප කර නොමැති බව ඇත්තකි (2025 වසර සඳහා රු. බිලියන 1.37 ක මුදලක් වෙන් කර ඇත). නමුත් ගැටලුව ඇත්තේ මුදල් ප්රමාණයෙහි නොව, ඒවා වියදම් කිරීමේ ක්රියා පටිපාටිය සහ පාලනය තුළ ය.
අනාගතය (The Way Forward)
මෙම ගැටලුව හුදෙක් පරිපාලනමය ක්රියා පටිපාටිමය එකක් නොව, රාජ්ය ආයතනවල ව්යවස්ථාදායක ස්ථාවරත්වය සහ ක්රියාකාරී ස්වාධීනත්වය පිළිබඳ කේන්ද්රීය අර්බුදයකි.
ගැටලුව විසඳීමට දැනටමත් කථානායකවරයා විසින් නීතිපතිවරයාගේ මතය විමසා ඇත. නීතිපතිවරයාගේ තීන්දුව තීරණාත්මක වනු ඇත.
මාධ්යවේදී නාමිනී විජේදාස ගේ ලිපියේ දැක්වෙන පරිදි, නීතිපතිවරයා PFMA ට පක්ෂව තීන්දු කළහොත්, CIABOC අධ්යක්ෂ ජනරාල්වරයාගේ අවසන් විසඳුම වන්නේ ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය වෙත යාම හෝ PFMA පනතේ සංශෝධනයක් ඉල්ලා සිටීමයි.
ශ්රී ලංකාවේ ප්රජාතන්ත්රවාදයේ අනාගතය සහ දූෂණයට එරෙහි සටන රඳා පවතින්නේ, විශේෂ නීතිවලින් ලබා දුන් ස්වාධීනත්වය මගින් පොදු මූල්ය කළමනාකරණ විනය අභිබවා යා යුතුද, නැතහොත් මහා භාණ්ඩාගාර පාලනය තුළින් ස්වාධීනත්වයට බාධා එල්ල විය යුතුද යන්න තීරණය කිරීම මතය. මෙම අර්බුදය විසඳීම රටේ ආර්ථික ස්ථාවරත්වය සහ ආණ්ඩුකරණයේ විනිවිදභාවය යන දෙකටම අත්යවශ්ය වේ.
මූලාශ්ර – සන්ඩේ ටයිම්ස් පුවත්පතේ මාධ්යවේදී නාමිණී විජේදාසගේ CIABOC’s independence is undermined if Govt. controls funds, says DG ලිපිය ඇසුරිනි.