‘හරි දේශය’ ගවේෂණාත්මක වාර්තාවකි.
ශ්රී ලංකා ගුවන් හමුදාවට අයත් MI – 17 වර්ගයේ හෙලිකොප්ටර් යානා 4ක් (SMH 599, SMH 596, SMH 588, SMH 4416) අලුත්වැඩියා කිරීම සඳහා වන ටෙන්ඩරය පිරිනැමීම මේ වන විට බරපතලම චෝදනාවලට ලක්ව ඇති රාජ්ය ප්රසම්පාදන ක්රියාවලියක් බවට පත්ව ඇත. චෝදනාවල ප්රධාන ස්වභාවය වන්නේ, ටෙන්ඩරයේ අත්යවශ්ය තාක්ෂණික හා නියාමන කොන්දේසි සම්පූර්ණ නොකළ සමාගමකට කොන්ත්රාත්තුව ලබා දී තිබීමයි. ඊටත් වඩා බරපතල ලෙස, මෙම තීරණය පිටුපස කොළඹ ඇමරිකානු තානාපති කාර්යාලයෙන් එල්ල වූ බලපෑමක් පවතින බවට දේශපාලන ආරංචිමාර්ග සහ දේශීය මාධ්ය සෘජුවම වාර්තා කරයි. මෙම සිදුවීම වත්මන් රජය සම්බන්ධයෙන් එල්ල වන ඩිමෝ බස්, හාල් සහ ගල් අඟුරු ටෙන්ඩර් අසාර්ථකවීම් මාලාවේම කොටසක් වන අතර, මෙහිදී විශේෂ අවධානය යොමු වන්නේ විදේශීය රාජ්ය මැදිහත්වීම සහ ජාතික ආරක්ෂාවට ඇති විය හැකි අවදානම කෙරෙහිය.
I. ටෙන්ඩර් කොන්දේසි කඩවීම් පිළිබඳ ලේඛනගත විග්රහයටෙන්ඩරය ප්රදානය කර ඇත්තේ M/s Winsley Defence Group D.O.O., Mostar, Bosnia and Herzegovina සමාගමට වන අතර, එහි දේශීය නියෝජිතයා වන්නේ M/s Securatec Lanka (Pvt) Ltd ය.
මෙම සමාගම “lowest evaluated substantially responsive bidder” ලෙස අනුමත වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, අලුත්වැඩියා පහසුකම් සඳහා අනිවාර්ය සුදුසුකම් සම්බන්ධයෙන් ටෙන්ඩර් ලේඛනයේ (PART I – ELIGIBILITY REQUIREMENTS) පහත කරුණු දක්වා ඇත.
මුල් නිෂ්පාදකයාගේ අනුමැතිය (OEM Approval): ටෙන්ඩරයේ ප්රධානතම කොන්දේසියක් වන්නේ, අලුත්වැඩියා කිරීමේදී හෙලිකොප්ටරය නිෂ්පාදනය කරන ලද සමාගමේ නිල අනුමැතිය (Approval) ලබා ගැනීම අත්යවශ්ය වීමයි. වාර්තාවලට අනුව, තෝරාගත් සමාගම විසින් ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ “විරෝධතා නොමැති ලිපියක් (No Objection Letter) පමණක් වන අතර, එය නිල අනුමැතිය නොවේ.
ගුවන් සේවා අධිකාරියේ අනුමැතිය (CAA Approval): දෙවන අනිවාර්ය කොන්දේසිය වන්නේ අලුත්වැඩියා කටයුතු කරන රටෙහි සිවිල් ගුවන් සේවා අධිකාරියේ අනුමැතිය (Approval) තිබීමයි. ටෙන්ඩරය ලැබුණු JSC “Tam” Tbilisi Aircraft Manufacturing (ජෝර්ජියාව) සම්බන්ධයෙන් ජෝර්ජියානු සිවිල් ගුවන් සේවා ඒජන්සිය විසින් නිකුත් කර ඇති ලිපියෙහි දැක්වෙන්නේ, ඔවුන් අලුත්වැඩියා කටයුතු සිදු කිරීමට “විරෝධයක් නොමැති” (no objection) බව පමණි. මෙය ද අත්යවශ්ය “අනුමැතිය” කොන්දේසිය සපුරාලීමක් නොවේ.
ගුවන් යානා ලියාපදිංචි තත්ත්වය: ජෝර්ජියානු සිවිල් ගුවන් සේවා ඒජන්සියේ එම ලිපියේම, 2022 වසරේ සිට අදාළ ගුවන් යානා වර්ග ජෝර්ජියාවේ රාජ්ය ලේඛනයෙන් ලියාපදිංචි නොවනු ඇති බවට සඳහන් වීම තාක්ෂණික හා නියාමන ස්ථාවරත්වය පිළිබඳව බරපතල සැකයක් මතු කරයි.
මෙම කරුණු මගින් පැහැදිලි වන්නේ, කොන්ත්රාත්තුව ලබා දී ඇති සමාගම ටෙන්ඩර් ලේඛනයේ සඳහන් අත්යවශ්ය කොන්දේසි සම්පූර්ණයෙන් සපුරා නොමැති බවයි.
II. ඇමරිකානු මැදිහත්වීම සහ භූ-දේශපාලනික බලපෑම්
මෙම ටෙන්ඩර් පටිපාටියේ අසාමාන්ය ලෙස කොන්දේසි වෙනස් කිරීමේ හෝ නොසලකා හැරීමේ ප්රධාන හේතුව, ඇමරිකානු භූ-දේශපාලනික බලපෑම බවට දේශීය දේශපාලන ආරංචිමාර්ග තහවුරු කරයි.
- සම්බාධක පැනවූ සමාගම ඉවත් කිරීම – ටෙන්ඩරය සඳහා ඉදිරිපත් වූ සමාගම් අතර, මුලින්ම එක් හෙලිකොප්ටරයක් අලුත්වැඩියා කිරීමට අවස්ථාව ලැබී තිබූ රුසියානු හෙලිකොප්ටර් අලුත්වැඩියා සමාගමක් (NASK) සම්බන්ධයෙන් ඇමරිකාව විසින් සම්බාධක පනවා තිබුණි. මෙම සමාගමට ටෙන්ඩරය නොදෙන ලෙසට ඇමරිකානු රාජ්ය නිලධාරීන් විසින් ශ්රී ලංකා රජයේ බලධාරීන්ට සෘජුවම දැනුම් දී ඇති බව වාර්තා වේ.
- දෙවන අඩුම ලංසුකරුට අවස්ථාව – මෙම ඇමරිකානු බලපෑමේ සෘජු ප්රතිඵලයක් ලෙස, මුල් සමාගමට ඇති සම්බාධක හේතුවෙන්, ටෙන්ඩරය දෙවන අඩුම ලංසුකරු (Tbilisi Aircraft Manufacturing Plant) වෙත පිරිනැමීමට තීරණය කර ඇත.
- භූ-දේශපාලනික බලපෑමට ප්රමුඛතාව – මෙම විග්රහය අනුව, ශ්රී ලංකා රජය විසින් ටෙන්ඩර් පටිපාටියේ තාක්ෂණික අනිවාර්ය සුදුසුකම්වලට වඩා, ජාත්යන්තර දේශපාලන සබඳතා සහ ඇමරිකානු සම්බාධකවලට යටත් නොවීමේ අවශ්යතාවය ප්රමුඛ කරගෙන ඇති බවට තාර්කික නිගමනයකට එළඹිය හැකිය. මෙම පියවරෙන්, ටෙන්ඩරයේ විනිවිදභාවය සහ සාධාරණත්වය සම්පූර්ණයෙන්ම බිඳ වැටී ඇති බව පෙනේ.
III. වත්මන් රජයේ ටෙන්ඩර් අසාර්ථකවීම් සහ දේශපාලන ප්රතිචාර
මෙම හෙලිකොප්ටර් ටෙන්ඩරයේදී සිදුව ඇතැයි කියන අක්රමිකතා, වත්මන් රජය සම්බන්ධයෙන් මීට පෙර එල්ල වූ ඩිමෝ බස් ටෙන්ඩරය, හාල් ටෙන්ඩරය, සහ ගල් අඟුරු ටෙන්ඩරය ආදී සිදුවීම්වල ස්වභාවයට බොහෝ සෙයින් සමානකම් දක්වයි. ඒ සෑම අවස්ථාවකදීම චෝදනා එල්ල වූයේ, ස්වකීය ආයතනවලට අනුකූල වන ලෙස ප්රසම්පාදන සුදුසුකම් වෙනස් කර හෝ සුදුසුකම් නොසලකා හරිමින් ටෙන්ඩර් ප්රදානය කර ඇති බවයි. කෙසේ වෙතත්, මෙහිදී එල්ල වන විදේශීය බලපෑමේ චෝදනාව පෙර සිද්ධීන්ට වඩා බරපතල ය.
රජයේ ප්රවෘත්ති දෙපාර්තමේන්තුවේදී පැවැති කැබිනට් තීරණ දැනුම්දීමේ මාධ්ය හමුවේදී මේ සම්බන්ධයෙන් කැබිනට් මාධ්ය ප්රකාශක වෛද්ය නලින්ද ජයතිස්ස මහතාගෙන් කළ විමසීමේදී, ඔහු පවසා ඇත්තේ මේ සම්බන්ධව ආරක්ෂක අමාත්යාංශය සමඟ සාකච්ඡා කර ඊලඟ සතියේදී පිළිතුරක් ලබා දීමට කටයුතු කරන බවයි. මෙම සංවේදී කාරණය සම්බන්ධයෙන් වහාම පිළිතුරක් දීමට නොහැකි වීම, චෝදනාවල බරපතලකම සහ ටෙන්ඩරයේ ඇති අසාමාන්ය තත්ත්වය ඉස්මතු කරයි.
IV. ආරක්ෂක අවදානම සහ වගවීම
ශ්රී ලංකා ගුවන් හමුදාවේ එම්.අයි. – 17 හෙලිකොප්ටර් අලුත්වැඩියා ටෙන්ඩරය යනු, දේශීය ප්රසම්පාදන අක්රමිකතාවලට අමතරව, ජාත්යන්තර බල දේශපාලනය සහ සම්බාධක සෘජුවම බලපෑ ආකාරය පෙන්වන ප්රබල නිදසුනකි.
ඇමරිකානු බලපෑම් හේතුවෙන් සම්බාධකවලට යටත් රුසියානු සමාගමක් ඉවත් කර ඇති අතර, එම පියවර හේතුවෙන් අවසානයේ තෝරාගෙන ඇත්තේ අත්යවශ්ය තාක්ෂණික හා නියාමන කොන්දේසි (OEM/CAA අනුමැතිය) නිසි පරිදි සපුරා නොමැති විකල්ප සමාගමකි. මෙම තත්ත්වය, රුසියානු නිෂ්පාදිත හෙලිකොප්ටරවල ප්රමිතියෙන් තොර අලුත්වැඩියාවක් සිදු වීමේ අවදානමක් ඇති කරමින්, ජාතික ආරක්ෂාව සහ ගුවන් භටයන්ගේ ජීවිත බරපතල ලෙස අනතුරේ හෙළයි.
කෙසේ වුවත් "රජය විසින් පොරොන්දු වූ නිල ප්රතිචාරය මෙතෙක් ලැබී නැති" අතර ජනතා මුදල් වැය කරමින් සිදු කරනු ලබන මෙම මිල අධික ටෙන්ඩරයේ විනිවිදභාවය සහ අලුත්වැඩියාවේ ප්රමිතිය සම්බන්ධයෙන් වහාම පූර්ණ විමර්ශනයක් පැවැත්වීම වත්මන් රජයේ වගවීමයි.මූලාශ්ර:
- දේශීය මාධ්ය සහ දේශපාලන ආරංචිමාර්ග
- ටෙන්ඩර් ලේඛන සහ අභ්යන්තර ලිපි: Mi-171SH හෙලිකොප්ටර් 4 සඳහා වූ ආරක්ෂක අමාත්යාංශයේ අභ්යන්තර ලිපි, ටෙන්ඩර් සුදුසුකම් අවශ්යතා ලේඛනය (PART I – ELIGIBILITY REQUIREMENTS)
- විදේශීය ගුවන් සේවා ලේඛනය: ජෝර්ජියා සිවිල් ගුවන් සේවා ඒජන්සියේ ලිපිය (JSC “Tam” Tbilisi Aircraft Manufacturing වෙත)