විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන්, රාජ්‍ය සේවය සහ මහජන මුදල්: [ලංකාවේ සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ වර්ධනය වන අර්බුදය පිළිබඳ විමර්ශනයක්]

(Specialists, Public Service, and Public Funds: An Investigation into Sri Lanka’s Growing Health Sector Crisis)

ලංකාවේ සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රය මේ වන විට මුහුණ දී සිටින දැවැන්ත අභියෝගය, හුදෙක් වෛද්‍යවරුන්ගේ හිඟයක් පමණක් නොවේ; එය රජය සහ වෛද්‍ය ප්‍රජාව අතර පවතින විශ්වාසයේ බිඳවැටීම, පරිපාලනමය අකාර්යක්ෂමතාව සහ බිලියන ගණනක මහජන මුදල් අපතේ යාමක් දක්වා විහිදෙන බරපතල අර්බුදයකි. ජාතික විගණන කාර්යාලයේ (NAO) වාර්තාවලින් සහ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ මෑතකාලීන ක්‍රියාමාර්ගවලින් අනාවරණය වන්නේ මෙම අර්බුදයේ දරුණු ස්වභාවයයි.

බිලියන 1.27ක මහජන මුදල් අපතේ යෑම: විගණන වාර්තාවෙන් හෙළිවන සත්‍යය

මෑතකදී නිකුත් වූ ජාතික විගණන කාර්යාලයේ (NAO) විශේෂ විගණන වාර්තාවට අනුව, බදු ගෙවන්නන්ගේ මුදල්වලින් පුහුණුව ලැබූ රජයේ වෛද්‍යවරුන් සේවය අතහැර යාම හේතුවෙන් රුපියල් බිලියන ගණනක මුදලක් අපතේ ගොස් ඇත.

සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ අයකර ගත යුතු මුදල් පිළිබඳ විස්තරය

ජාතික විගණන කාර්යාලයේ (NAO) වාර්තාවට අනුව, 2024 ඔක්තෝබර් 31 වන විට වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගෙන් අයකර ගත යුතු මුළු මුදල රුපියල් බිලියන 1.27 ඉක්මවයි.

• ගිවිසුම් කඩ කළ නිලධාරීන් (2015 සිට):
• විගණනය සඳහා පුද්ගලික ලිපිගොනු ඉදිරිපත් නොකළ නිලධාරීන්:
  • වෛද්‍ය නිලධාරීන් ගණන: 116
  • වගකීම පැහැර හැර ඇති මුදල: රුපියල් මිලියන 119
• මුළු අයකර ගත යුතු මුදල (2024 ඔක්තෝබර් 31 වන විට):
  • වෛද්‍ය නිලධාරීන් ගණන: 821+
  • මුළු මුදල: රුපියල් බිලියන 1.27 ඉක්මවයි

මෙම සෘජු මූල්‍ය අලාභයට අමතරව, අධ්‍යයන මගින් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ 2022 සිට 2024 දක්වා කාලය තුළ පමණක් විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන් ඇතුළු 1,489 දෙනෙකු රට හැර යාම හේතුවෙන් රජයට සහ බදු ගෙවන්නන්ට රුපියල් බිලියන 12.5 ක පමණ වක්‍ර ආර්ථික අලාභයක් ද සිදුව ඇති බවයි. පුහුණුව සම්පූර්ණ කිරීමට අපොහොසත් වූ නිලධාරීන් 68 දෙනෙකු සහ පුහුණුවෙන් පසු සේවයට වාර්තා නොකළ නිලධාරීන් 71 දෙනෙකුද මෙයට ඇතුළත් වේ. මෙම සංඛ්‍යා දත්ත මගින් පෙන්නුම් කරන්නේ, පුරවැසියන්ගේ ජීවිතය රැකගැනීම සඳහා යෙදවිය යුතු අතිවිශාල සම්පත් ප්‍රමාණයක් අක්‍රමවත්භාවයන් හේතුවෙන් අපතේ ගොස් ඇති ආකාරයයි.

පරිපාලන අකාර්යක්ෂමතාව – අර්බුදයේ මුල

විගණකාධිපති වාර්තාවේ ප්‍රධානතම සටහන වන්නේ මෙම මහා පරිමාණ මූල්‍ය අලාභයට හේතුව සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ අභ්‍යන්තර පාලන පද්ධතිවල පවතින බරපතල දුර්වලතා බවයි.

• ඇපකර සහ දඩ මුදල් එකතු කිරීමට අසමත් වීම: ආරක්ෂක තැන්පතු සහ ගිවිසුම් කඩ කිරීමේ දඩ මුදල් නියමිත වේලාවට එකතු කර ගැනීමට නිලධාරීන් අසමත් වී ඇත.
• පත්වීම් කළමනාකරණ ගැටලු: විශේෂඥ පත්වීම් කළමනාකරණය දුර්වල වීම සහ ඇතැම් පළාත් සභා රෝහල් විසින් රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාවට වෙන් කළ යුතු පත්වීම් ලබා දීමෙන් තම අධිකාරිය ඉක්මවා කටයුතු කර ඇත.
• ලිපිගොනු නඩත්තුව: වෛද්‍ය නිලධාරීන් 116 දෙනෙකුගේ පෞද්ගලික ලිපිගොනු විගණනය සඳහා ඉදිරිපත් කිරීමට පවා අසමත් වී තිබීම, දත්ත කළමනාකරණයේ ඇති බිඳ වැටීම පෙන්නුම් කරයි.

විගණන වාර්තාවේ නිර්දේශ අනුව මුදල් අයකර ගැනීම පිළිබඳ සාකච්ඡා පවා තවමත් ආරම්භ වී නොමැති බවට සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශ නිලධාරියෙකුගේ ප්‍රකාශය, මෙම පරිපාලනමය අකර්මන්‍යතාවය තවමත් පවතින බවට ඉඟි කරයි.

විවාදාත්මක ‘දඩ මුදල්‘ සහ වෛද්‍ය ප්‍රජාවේ කනස්සල්ල

මෙම මූල්‍යමය ගැටලුව වඩාත් උග්‍ර වන්නේ, පශ්චාත් උපාධි පුහුණුවෙන් පසු සේවය අතහැර යන වෛද්‍යවරුන්ගෙන් පුහුණු කාලය තුළ උපයාගත් වැටුප් පවා ආපසු අයකර ගැනීමට අමාත්‍යාංශය දරන උත්සාහයත් සමඟය.

පහත අමුණා ඇති ලිපි අනුව,

1. විදේශ පුහුණුවෙන් පසු සේවය අතහැර ගිය වෛද්‍යවරයෙකුගෙන් රු. 14,451,180.42 ක මුදලක් ආපසු ගෙවීමට ඉල්ලා ඇත.
2. තවත් ස්නායු වෛද්‍ය විශේෂඥවරයෙකුගෙන් රු. 9,128,747.05 ක මුදලක් ආපසු ඉල්ලා ඇති අතර, මෙයට විදේශ පුහුණුවේදී ලැබුණු වැටුප් (රු. 2,680,108) සහ දේශීය වැටුප් (රු. 6,228,767.30) වැනි සාමාන්‍යයෙන් බැඳුම්කර ගිවිසුම්වලට ඇතුළත් නොවන අයිතම ඇතුළත් කර ඇත.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරියෙක් මෙය ‘වැටුප‘ නොව PGIM පුහුණුව සඳහා වූ වියදමට සමාන දඩ මුදලක් බව පවසන අතර, එය මෑතකදී හඳුන්වා දුන් ක්‍රමවේදයක් බවද සඳහන් කර ඇත. විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන් පවසන්නේ පුහුණු කාලය තුළ උපයාගත් වැටුප ආපසු ගෙවිය යුතු බවට බැඳුම්කර ගිවිසුමේ කොතැනකවත් සඳහන් නොවන බවයි. මෙම මතභේදාත්මක හා අනපේක්ෂිත ඉල්ලීම වෛද්‍ය ප්‍රජාව අතර දැඩි කනස්සල්ලක් ඇති කර තිබේ.

ආචාර ධර්ම සහ නිලධාරීවාදය: VOG වෛද්‍යවරයාගේ සිද්ධිය

මෙම තත්ත්වය තවදුරටත් අවුල් කරන්නේ, පද්ධතිය තුළ සිදුවන ඇතැම් ආචාර ධර්ම විරෝධී සහ නීතිමය ප්‍රශ්න සහිත ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ වාර්තා වීමයි.

කුරුණෑගල රෝහලෙන් නිදහස් වී, ද සොයිසා රෝහලේ රාජකාරි භාරගත් නාරි හා ප්‍රසව විශේෂඥ වෛද්‍යවරයකු (VOG) ඊට දින දෙකකට පසු (තවදුරටත් කුරුණෑගලට අනුයුක්තව නොසිටියදී) එහිදී ප්‍රධාන සැත්කමක් සිදු කිරීමේ සිද්ධිය මේ සඳහා ප්‍රබල උදාහරණයකි.

මෙම වෛද්‍යවරයා විසින් අධිකරණයේදී දුන් ප්‍රතිඥාවක් වසන් කරමින්, පසුව විශ්වවිද්‍යාලයේ ‘ගුරු පුහුණුව’ සඳහා මුදාහැරීමක් ලබා ගැනීම උත්සාහ කර ඇති බවට ද චෝදනා එල්ල වී තිබේ. මෙය, විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන්ගේ ක්‍රියා සහ අමාත්‍යාංශයේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා දැනුවත් නොවීම අතර ඇති ගැටලුකාරී සම්බන්ධතාව පෙන්නුම් කරයි. එමෙන්ම, සේවා ස්ථානය පිහිටි පළාතෙන් පිටත පෞද්ගලික වෛද්‍ය සේවයේ (Private Practice) නියැලීම පිළිබඳව නැගෙන චෝදනා මගින් පද්ධතියේ ආචාර ධර්ම කඩවීම් ඉස්මතු කරයි.

ඉතිරි විශේෂඥයන්ද පිටව ගියහොත් සෞඛ්‍ය සේවයට වන විනාශය

අධික බදු, අඩු වැටුප්, දුර්වල සේවා තත්ත්වයන් සහ අස්ථාවරත්වය හේතුවෙන් වෛද්‍යවරුන් විශාල වශයෙන් රට හැර යමින් සිටින බව විගණන වාර්තාව සහ පුවත්පත් වාර්තා පැහැදිලි කරයි. මෙම තත්ත්වය හමුවේ, දැනට සේවයේ නියුතු විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන්ගෙන් පවා පුහුණු කාලය තුළ උපයාගත් වැටුප් ආපසු අයකර ගැනීමට උත්සාහ කිරීම, ඔවුන් තවදුරටත් අධෛර්යමත් කරන ක්‍රියාවකි.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ පරිපාලනමය අකාර්යක්ෂමතාව හේතුවෙන් මූල්‍ය බැඳීම් නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක නොවීම, පසුව නව හා මතභේදාත්මක ක්‍රමවේද හරහා එම මුදල් අයකර ගැනීමට උත්සාහ කිරීම, වෛද්‍ය ප්‍රජාව තුළ රජය කෙරෙහි පවතින විශ්වාසය මුළුමනින්ම බිඳ දමයි.

මෙම අර්බුදය සමනය නොවුවහොත්, ඉතිරිව සිටින සෞඛ්‍ය සේවයේ කොඳු නාරටිය වන විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන් පවා විශාල වශයෙන් රට හැර යාමේ අවදානමක් පවතී. එවැනි තත්ත්වයක් තුළ,

• අවසානයේදී බදු ගෙවන්නාගේ මුදලින් ගොඩනැඟූ දේශීය සෞඛ්‍ය පද්ධතිය බිඳ වැටීමෙන්, දුප්පත් හා මධ්‍යම පාන්තික ජනතාවට විකල්ප සේවාවන් සඳහා යොමු වීමට සිදුවනු ඇත.

ඉදිරි පියවර

ලංකාවේ සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ අර්බුදය විසඳීම සඳහා වහාම පරිපාලනමය විනිවිදභාවය සහ කාර්යක්ෂමතාව තහවුරු කළ යුතුය.

විමර්ශනයේ මූලාශ්‍ර

1. Focus on the audit report’s findings regarding financial losses due to breached service agreements.
2. Highlight the Ministry of Health’s administrative failures as a major issue, as suggested by the audit report.
3. Address the potential catastrophe for Sri Lanka’s health service if the remaining specialists also leave the country.