ශ්රී ලංකාවේ රාජ්ය අංශයේ ප්රතිසංස්කරණ පිළිබඳ ප්රකාශනයන්හි යථාර්ථය වන්නේ, ක්රියාත්මක නොවන රාජ්ය ව්යවසායන් (State Enterprises) දොළහකට අධික සංඛ්යාවක් තවමත් රජයේ භාණ්ඩාගාරයට බරක් වෙමින් පැවතීමයි.2024 ජූලි 30 වන විට, රාජ්ය සමාගම් 10ක් සහ රාජ්ය සංස්ථාවන් 2ක් නිල වශයෙන් 'ක්රියා විරහිත' (Non-operative) ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇත. මේවායේ නිල තොරතුරු, මූල්ය දත්ත සහ වසා දැමීමේ ක්රියාවලීන්හි ප්රගතිය පිළිබඳව විනිවිදභාවයක් නොමැතිකම බරපතළ මූල්ය අවදානමක් පෙන්නුම් කරයි.ජනතා වතු සංවර්ධන මණ්ඩලය (JEDB) සහ ශ්රී ලංකා රාජ්ය වැවිලි සංස්ථාව (SLSPC) වැනි දිගු කලක් තිස්සේ වාණිජමය වශයෙන් අක්රිය වූ ආයතන මෙම ලැයිස්තුගත කිරීම්වලට ඇතුළත් වේ. දැනටමත් විශාල පාඩු රැස් කර ඇති මේ *'සොම්බි' (Zombie) ආයතන, ඈවර කිරීමේ (Liquidation) තීරණ ගෙන තිබුණද, 2024 මැද භාගය වන විටත් ඒවායින් හයෙන් එකකවත් නිසි ක්රියාවලියක් ආරම්භ කර නොතිබීම, ප්රතිසංස්කරණ ක්රියාත්මක කිරීමේ විශාල ප්රමාදයක් සහ දුර්වල පාලනයක් පෙන්නුම් කරයි.විනිවිදභාවය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට නම්, මෙම සියලු ක්රියා විරහිත ආයතනවල සම්පූර්ණ ලැයිස්තුව, ඒවායේ වත්මන් මූල්ය තත්ත්වය සහ ඒවා ඈවර කිරීමේ පැහැදිලි කාලසටහනක් ප්රකාශයට පත් කිරීම අත්යාවශ්ය වේ.
“හරි දේශය” විමර්ශනය තුළ රාජ්ය ආයතන සියල්ලම ලාභ ලැබිය යුතු ඒවා ලෙස නොසලකනු ලබන අතර ලාභත් නැති, වැඩකුත් නැති ආයතන තවදුරටත් මහපොළොවට බරක් ව සොම්බි තත්වය නිසා පමණක්ම කරපින්නාගෙන යන බලය ලබාගන්නා ආණ්ඩුවල වැනෙන ප්රතිපත්ති පිළිබඳව ය.
පහත ලිපිය ඒ පිළිබඳව සාකච්ඡා වූවකි.
ක්රියා විරහිත රාජ්ය ආයතන, සක්රීය පාඩු: ශ්රී ලංකාවේ සැඟවුණු ආයතනික බර
ශ්රී ලංකාවේ රාජ්ය අංශයේ ප්රතිසංස්කරණ පිළිබඳ වාග් විචාරය, මෙහෙයුම් නොකරන ව්යවසායන් රැසක් තවමත් මහජන මුදල් පසුම්බියට බරක් වෙමින් පවතින යථාර්ථයට මුහුණ දෙන විට නිෂ්ඵල වීමේ අවදානමක් ඇත.
2024 ජූලි 30 වන විට, රාජ්ය සමාගම් 10ක් සහ රාජ්ය සංස්ථාවන් 2ක් නිල වශයෙන් ක්රියා විරහිත ලෙස වර්ගීකරණය කර තිබුණද, ඒවායේ නම්, මූල්ය වාර්තා සහ විධිමත් යෝජනා තවමත් අභිරහසක්ව පවතී. එය නිහඬ මූල්ය කාල බෝම්බයකි.
නිල හෙළිදරව් කිරීම්වලට අනුව, ශ්රී ලංකා රබර් නිෂ්පාදන හා අපනයන සංස්ථාව (SLRMEC) දැනටමත් වසා දමා ඇති අතර, එහි ඇල්පිටිය ෆෝම් රබර් කම්හල බදු දී ඇත; එසේම, සමුපකාර තොග වෙළඳ ආයතනයේ (CWE) සියලුම සේවකයන් 2023 සැප්තැම්බර් 30 වන විට විශ්රාම ගන්වා ඇතත්, ඈවර කිරීමේ (Liquidation) ක්රියාමාර්ග ගෙන නොමැත.
මෙම අක්රිය ආයතනවල මණ්ඩලය තීරණය කර ඇත්තේ, සමහර ආයතන කැබිනට් තීරණයකට යටත්ව ඈවර කළ යුතු බවත්, තවත් සමහරක් දිගින් දිගටම සිදුවන පාඩු හේතුවෙන් ස්වේච්ඡාවෙන් විසුරුවා හැරිය යුතු බවත්ය. එහෙත් 2024 ජූලි 31 වන විට, විසුරුවා හැරීමට නියමිත සමාගම් හතරෙන් ආරම්භ කර ඇත්තේ එක් සමාගමක ඈවර කිරීමේ ක්රියාවලිය පමණක් වන අතර, ඉතිරි හය සඳහා කිසිදු ක්රියාවලියක් ආරම්භ කර නොමැත.
මෙම ආයතන 12හි සම්පූර්ණ ලැයිස්තුව හඳුනා ගැනීමේ උත්සාහයන් සඳහා සැලකිය යුතු තොරතුරු හිඩැස් පවතී. ප්රසිද්ධියේ ලබා ගත හැකි මූලාශ්ර සමහර නම් දක්වයි: උදාහරණයක් ලෙස, අක්රිය රාජ්ය ව්යවසායන් ලැයිස්තුගත කිරීම්වලට, දිගු කලක් තිස්සේ වාණිජමය වශයෙන් නොහැකි වූ ආයතන අතර ජනතා වතු සංවර්ධන මණ්ඩලය (JEDB) සහ ශ්රී ලංකා රාජ්ය වැවිලි සංස්ථාව (SLSPC) ද ඇතුළත් වේ.
“ක්රියා විරහිත රාජ්ය ව්යවසායන් 33ක් වසා දැමීම නිවැරදි පියවරක් වන අතර, උදාහරණ දෙකක් නම්, දිගු කලක් තිස්සේ වාණිජමය ආයතන ලෙස ක්රියා කිරීම නවතා දමා ඇති JEDB සහ SLSPC ය.” තවත් දත්ත සමූහයකින් පෙන්වා දෙන්නේ වසා දැමීමට නියමිත ආයතන අතර අක්රිය ලැයිස්තුවට ලංකා සිමෙන්ති සංස්ථාව, සෙලෙන්දිවා ඉන්වෙස්ට්මන්ට්ස් ලිමිටඩ් සහ මාගම්පුර වරාය කළමනාකරණ සමාගම (පුද්ගලික) සමාගම ඇතුළත් වන බවයි.
සම්පූර්ණ, සත්යාපිත ලැයිස්තුවක් නොමැති වීම හදිසි රතු එළි මතු කරයි. නවතම නිල අධ්යයනය වාර්තා කරන්නේ රාජ්ය ව්යවසායන් විස්සක් රුපියල් බිලියන 850ක පමණ මුළු පාඩුවක් ලබා ඇති බවයි. ක්රියා විරහිත ආයතනවලින් උප සමූහයක් හෝ එවැනි පාඩු රැස් කිරීමට දායක වන්නේ නම්, මූල්ය බර තවදුරටත් සැලකිය යුතු මට්ටමක පවතී.
පාලනය සහ විසඳුම් දුර්වලව පවතී. ක්රියා විරහිත රාජ්ය සමාගම් දහයෙන් හයක් 2024 මැද භාගය වන විටත් කිසිදු ඈවර කිරීමක් ආරම්භ කර නොතිබීම, ක්රියාත්මක කිරීමේ අසාර්ථකත්වය පිළිබඳව පැහැදිලි කරයි.
රාජ්ය ව්යවසාය ප්රතිව්යුහගත කිරීමේ ප්රමාදයන් පිළිබඳ විවරණයකින්, මෙම ක්රියාවලිය මුදල් අමාත්යාංශය හමුවේ ඇති “විශාල වගකීමක්” ලෙස විස්තර කර ඇතත්, “ප්රමාදයන්” දිගින් දිගටම පවතින බව පෙන්වා දෙයි.
ශ්රී ලංකාවට මූල්ය විශ්වසනීයත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට සහ ඵලදායී භාවිතය සඳහා සම්පත් නිදහස් කිරීමට නම්, පහත සඳහන් ක්රියාමාර්ග අත්යාවශ්ය වේ: අක්රිය ආයතනවල සම්පූර්ණ ලැයිස්තුව ඒවායේ නවතම මූල්ය දත්ත සමඟ ප්රකාශයට පත් කිරීම; එක් එක් ආයතනයට පැහැදිලි පිටවීමේ තත්ත්වයක් (නැවත පණ ගැන්වීම, ඒකාබද්ධ කිරීම සහ ඈවර කිරීම) කාලසටහන් සමඟ පැවරීම; සහ වැඩිදුර ප්රමාදයකින් තොරව ඈවර කිරීම/වසා දැමීමේ ක්රියාවලිය ආරම්භ කිරීම.
මෙම *”සොම්බි” ව්යවසායන් නිෂ්ක්රීය නොවේ. ඒවා පිරිවැය, වගකීම් සහ අවස්ථා අලාභයන් උසුලයි. තවද, කාලය තවදුරටත් මිතුරෙකු නොවේ.
පසු සටහන [* සොම්බි ව්යවසායන් යනු, දිගු කාලයක් තිස්සේ ආර්ථික වශයෙන් අක්රිය වූ, පාඩු ලබන නමුත් පරිපාලනමය වශයෙන් තවමත් පවත්වාගෙන යන රාජ්ය ව්යවසායන්ය. ඒවා වසා දැමීමට ඇති ප්රධාන බාධා වන්නේ සේවකයන්ගේ රැකියා අහිමි වීම නිසා පැනනඟින වෘත්තීය සමිතිවල සහ දේශපාලන බලවේගවල ප්රතිරෝධය (දේශපාලන අභියෝගය), ආයතන සතු වටිනාකම් සහිත ඉඩම් සහ අනෙකුත් වත්කම් අත්පත් කර ගැනීම සම්බන්ධ නීතිමය හා දේපළ ගැටලු (නීතිමය අභියෝගය) සහ වසා දැමීමේදී සේවක වන්දි (Severance Payments) හා ණය ගෙවීම් සඳහා අවශ්ය වන විශාල මූල්ය පිරිවැය (මූල්ය අභියෝගය) යි. මෙම අභියෝග හේතුවෙන්, රජයකට මෙම ආයතන ඈවර කිරීම ප්රමාද කිරීමට සිදුවන අතර, එම ප්රමාදය නිසා ආයතනවල පිරිවැය, වගකීම් සහ ඵලදායී සම්පත් යෙදවීමේ අවස්ථා අලාභයන් අඛණ්ඩව ඉහළ යමින් රටේ සමස්ත මූල්ය බර තවදුරටත් වැඩි කරයි