‘හරි දේශය’ගවේශනාත්මක මාධ්යවේදියෝ විසිනි.
ඉදිකිරීම් සහ සංවර්ධන අධිකාරීන්ගේ හැඳින්වීම
ශ්රී ලංකාවේ ප්රධානතම ජාතික සංවර්ධන ඉලක්ක දෙකක් ඉටු කිරීම සඳහා නාගරික සංවර්ධන අධිකාරිය (UDA) සහ මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරිය (RDA) පිහිටුවා ඇත. නාගරික සංවර්ධන අධිකාරිය (UDA) මගින් ජාතික නාගරික සංවර්ධන සැලසුම් සකස් කිරීම, ක්රියාත්මක කිරීම සහ නාගරික ඉඩම් හා ඉදිකිරීම් නියාමනය කිරීම සිදු කරයි. එය නිවාස, සනීපාරක්ෂක හා නාගරික යටිතල පහසුකම් ව්යාපෘති සඳහා මූලික ආයතනයක් ලෙස ක්රියා කරයි.
අනෙක් අතට, මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරිය (RDA) ශ්රී ලංකාවේ ජාතික මහාමාර්ග ජාලය (A සහ B ශ්රේණියේ මාර්ග) සහ අධිවේගී මාර්ග ජාලය සැලසුම් කිරීම, සංවර්ධනය කිරීම සහ නඩත්තු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු ප්රධාන අධිවේගී මාර්ග අධිකාරිය වේ.
මෙම ආයතන දෙකම ජාතික සංවර්ධන ක්රියාවලියේදී අතිශයින් තීරණාත්මක වන අතර, ඒවායේ අකාර්යක්ෂමතාව සෘජුවම සමස්ත ආර්ථිකයට බලපායි.
වත්මන් අර්බූධය – ණය බර සහ නියාමන ප්රතිවිරෝධය
වර්තමාන ඉදිකිරීම් අංශයේ ගැටලුව හුදෙක් කාර්ය සාධන දුර්වලතාවක් නොව, රාජ්ය මූල්ය අර්බුදයේ සෘජු ප්රතිඵලයකි. 2019 වසරේ සිට සමුච්චිතව ඇති ඉදිකිරීම් කොන්ත්රාත්කරුවන්ට රජය විසින් ගෙවිය යුතු මුළු මුදල රුපියල් බිලියන 150කට ආසන්න වීම මූල්ය බිඳවැටීමේ ප්රධාන දත්තය වේ. මෙම මූල්ය අර්බුදය මධ්යයේ, UDA විසින් දුර්වල කාර්ය සාධනය පදනම් කර ගනිමින් ඉදිකිරීම් සමාගම් කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ ක්රියාමාර්ග ආරම්භ කිරීම, දැඩි ප්රතිවිරෝධී තත්ත්වයක් නිර්මාණය කරයි. කොන්ත්රාත්කරුවන්ට මුදල් ගලන ප්රවාහයක් නොමැතිවීම හේතුවෙන් ව්යාපෘති ප්රමාද වී ඇති විට, ඔවුන්ට දඬුවම් කිරීම අසාධාරණ බව ක්ෂේත්රයේ විචාරකයෝ පෙන්වා දෙති. එබැවින්, මෙම ගැටලුව කළමනාකරණය කරන අමාත්යවරුන්ගේ ප්රමුඛතම වගකීම වන්නේ කළු ලැයිස්තුගත කිරීම වැනි නියාමන විසඳුම්වලට යොමු වීමට පෙර, හිඟ මුදල් පියවීමේ විශ්වාසනීය සැලැස්මක් ඉදිරිපත් කිරීමයි.අර්බුදයට හේතු: “හොර ගුහා” තත්ත්වයේ පැටිකිරිය
UDA සහ RDA දිගු කලක් “හොර ගුහා” ලෙස සැලකීමට හේතු වූයේ ඒවායේ ඓතිහාසික කළමනාකරණ දුර්වලතාය. ප්රධාන වශයෙන්, මෙම ආයතනවල ඉහළ කළමනාකාරීත්වයට දේශපාලන හිතවත්කම් මත පත්වීම් ලැබීම හේතුවෙන් ව්යාපෘති සැලසුම් කිරීමේදී, කොන්ත්රාත්තු ලබා දීමේදී සහ ගිවිසුම් කළමනාකරණයේදී වෘත්තීය විනය පිරිහී ගොස් තිබේ. ආයතනයේ නීති අංශ හරහා පවා වැඩිපුර සිදුව ඇත්තේ අක්රමිකතාවන් ය. ඒවා එකින් එක සුද්ද කර ගැනීම වත්මන් පාලනයේ වගකීම් ය.
RDA හා සම්බන්ධ චයිනා හාබර් ඉංජිනේරු සමාගමේ (CHEC) රුපියල් බිලියන 7.91ක හිඟ මුදල් ආරවුල වැනි දීර්ඝකාලීන ගැටලු පැන නැගෙන්නේ නිසි ගිවිසුම් කළමනාකරණ යාන්ත්රණ නොසලකා හැරීම නිසාය. මෙම අකාර්යක්ෂමතාව සහ දේශපාලන මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් අසම්පූර්ණ හෝ ප්රමිතියෙන් තොර ව්යාපෘති විශාල ප්රමාණයක් රට තුළ ඉතිරි වී ඇති අතර, ඒවා සඳහා වූ හිඟ මුදල් විශාල වශයෙන් සමුච්චිත වී ඇත.
සිදුවිය හැකි හානිය සහ SMEs විනාශ වීමේ අවදානම
රජයේ නොගෙවූ බිල්පත් සහ UDA හි කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ තර්ජනය දිගින් දිගටම පවතින්නේ නම්, එය ආර්ථිකයට සහ සමාජයට බරපතල හානියක් සිදු කරනු ඇත. මෙයින් වඩාත්ම පීඩාවට පත්වන්නේ කුඩා හා මධ්යම ප්රමාණයේ ඉදිකිරීම් සමාගම් (SMEs) ය. මෙම සමාගම්වල මුදල් ගලන ප්රවාහය රඳා පවතින්නේ රාජ්ය ගෙවීම් මත වන අතර, එම ගෙවීම් ප්රමාද වීමෙන් ඔවුන්ට සේවක වැටුප් සහ බැංකු ණය පොලී ගෙවා ගැනීමට නොහැකි වී ණය පැහැර හැරීමේ අවදානම කරා තල්ලු වී තිබේ. කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ තර්ජනය යටතේ, ගෙවීම් නොලැබීම නිසා කාර්ය සාධනය දුර්වල වූ SMEs සමාගම්වලට අනාගතයේදී කිසිදු රාජ්ය හෝ පෞද්ගලික කොන්ත්රාත්තුවක් ලබා ගත නොහැකි වීමෙන් ඔවුන්ගේ ව්යාපාර ස්ථිරවම වසා දැමීමට සිදුවනු ඇත. සමස්තයක් ලෙස, මෙම තත්ත්වය RDA යටතේ ඇති ප්රධාන යටිතල පහසුකම් ව්යාපෘති ඇනහිටීමට, නීතිමය ආරවුල් වැඩි වීමට සහ මූල්ය පීඩනය හේතුවෙන් ඉතිරි ව්යාපෘතිවල ගුණාත්මක භාවය පිරිහීමට සෘජුවම බලපායි.
අමාත්යවරුන්ගේ වගකීම: ගත යුතු මූලික සහ ප්රතිසංස්කරණ පියවර
ජනතා බලාපොරොත්තු පෙරදැරි කරගෙන පත් වූ ඕනෑම ආණ්ඩුවක අමාත්යවරුන් මෙම ආයතන නිවැරදි කිරීමේ වගකීම භාර ගත යුතුය. අදාළ අමාත්යවරුන් විසින් වහාම ක්රියාත්මක කළ යුතු ක්ෂණික සහ දිගුකාලීන පියවරයන් මෙසේය.
මුලින්ම, රජය විසින් වහාම හිඟ මුදල් පියවීම සඳහා නිශ්චිත කාලසටහන් සහිත විධිමත් ආපසු ගෙවීමේ සැලැස්මක් ප්රකාශයට පත් කළ යුතුය. නියාමන මට්ටමින්, රුපියල් මිලියන 10ට අඩු හිඟ මුදල් ඇති කුඩා කොන්ත්රාත්කරුවන්ට ගෙවීමේ ප්රමුඛතාව ලබා දී, හිඟ මුදල් ප්රශ්නය නිරාකරණය කරන තෙක් කළු ලැයිස්තුගත කිරීම තාවකාලිකව අත්හිටුවිය යුතුය.
දිගුකාලීන ප්රතිසංස්කරණ ලෙස, UDA සහ RDA හි ඉහළ නිලධාරී තනතුරු සඳහා දේශපාලන ඇඟිලි ගැසීම්වලින් තොරව, වෘත්තීය සුදුසුකම් මත පමණක් පත්වීම් සිදු කිරීම අත්යවශ්ය වේ. එසේම, කොන්ත්රාත් ක්රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය සහතික කිරීම සඳහා ස්වාධීන විගණනයක් හඳුන්වා දීම සහ අක්රමිකතාවලට වගකිව යුතු ස්ථිර නිලධාරීන්ට එරෙහිව පියවර ගැනීමෙන් වගවීමේ සංස්කෘතියක් ඇති කළ යුතුය.
කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ නීතිමය ඇඟවුම් සහ කොන්ත්රාත්කරුවන්ට ඇති පිළියම්
UDA විසින් කොන්ත්රාත්කරුවන්ට එරෙහිව ගනු ලබන කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ තීරණ, රජය විසින්ම ගෙවීම් පැහැර හැර ඇති පසුබිමක නීතිමය වශයෙන් අභියෝගයට ලක්විය හැකි බරපතල තත්ත්වයකි. කොන්ත්රාත් නීතියට අනුව, කොන්ත්රාත්තුවක එක් පාර්ශ්වයක් (මෙහිදී UDA/රජය) තම වගකීම් පැහැර හරින විට (මූල්ය ගෙවීම් සිදු නොකිරීම), අනෙක් පාර්ශ්වයට (කොන්ත්රාත්කරුට) එම ව්යාපෘතිය නියමිත වේලාවට නිම කිරීමට නොහැකි වීම සාධාරණ කළ හැකිය. මෙම තත්ත්වය, “කොන්ත්රාත් කඩ කිරීමේ නිදහස” (Excuse for Breach of Contract) යන මූලධර්මය යටතේ කොන්ත්රාත්කරුට වාසිදායක විය හැකිය. එබැවින්, UDA හි කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ තීරණවලට එරෙහිව කොන්ත්රාත්කරුවන්ට දේශීය වශයෙන් සහනයක් ලබා ගැනීමට පරිපාලනමය ක්රියාමාර්ග (උදා: අදාළ අමාත්යාංශ වෙත අභියාචනය කිරීම) හෝ අධිකරණමය ක්රියාමාර්ග (උදා: අසාධාරණ තීරණ අභියෝගයට ලක් කිරීමේ රිට් ආඥාවක් සඳහා ඉල්ලීම) වෙත යොමු විය හැකිය. තවද, ප්රධාන ජාත්යන්තර කොන්ත්රාත්කරුවන්, ගිවිසුම්වලට අනුව, ආයතනික හෝ ජාත්යන්තර මට්ටමේ ආරවුල් විසඳීමේ යාන්ත්රණ (Dispute Resolution Mechanisms – DRM), එනම් බේරුම්කරණය (Arbitration) වෙත යොමු වීමට ඉඩ ඇති අතර, එහිදී රජයේ මූල්ය වගකීම් පැහැර හැරීම අනිවාර්යයෙන්ම තීරණාත්මක සාධකයක් වනු ඇත.
වගවීමේ අවසාන මොහොත
UDA හි කළු ලැයිස්තුගත කිරීමේ පියවර, රජයේ මූල්ය වගකීම්වල විශාලත්වය හමුවේ සරල ආවරණයක් බවට පත් නොවිය යුතුය. අමාත්යවරුන් සහ ආණ්ඩුව සතු අවසාන සහ බරපතලම වගකීම වන්නේ පළමුව හිඟ මුදල් පියවා කොන්ත්රාත් පදනම ආරක්ෂා කිරීමත්, දෙවනුව UDA සහ RDA වැනි ආයතනවල ව්යුහාත්මක සහ කළමනාකරණ ගැටලු ආපසු හැරවිය නොහැකි ලෙස ප්රතිසංස්කරණය කිරීමත් ය. එසේ නොකළහොත්, ඔවුන් විසින්ම මෙම ආයතනවල අකාර්යක්ෂමතාව සහ අක්රමිකතා තවදුරටත් පවත්වාගෙන යාමේ වගකීම භාර ගත යුතු වනු ඇත.