ශ්‍රී ලංකාවේ වාහන අංක තහඩු ගැටුම: දශක ගණනක ඒකාධිකාරය, ප්‍රමාදයන් සහ විවාදාත්මක හිඟ මුදල්

ශ්‍රී ලංකාවේ වාහන අංක තහඩු සැපයීමේ දී පැවති දීර්ඝ කාලීන ඒකාධිකාරය නැවත වතාවක් මහජන විවාදයට තුඩු දී තිබෙන්නේ, මෙවර ගෙවීම් නොකළ හිඟ මුදල්, ප්‍රසම්පාදන ප්‍රමාදයන් සහ නිකුත් නොකළ තහඩු වල විශාල බැකලොග් (එකතු වී ඇති ප්‍රමාදය) සම්බන්ධයෙනි. දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් රටේ සුවිශේෂී අංක තහඩු නිෂ්පාදකයා වන ඇක්සස් ඉන්ටර්නැෂනල් (ප්‍රයිවට්) ලිමිටඩ් සමාගම, මෝටර් රථ ප්‍රවාහන දෙපාර්තමේන්තුව (DMT) තමන්ට රුපියල් මිලියන 650 කට වඩා වැඩි මුදලක් ගෙවීමට ඇති බවට ප්‍රකාශ කළත්, නිලධාරීන් සහ කර්මාන්ත නිරීක්ෂකයින් ප්‍රසම්පාදන සැලසුමේ සහ පරිපාලන පාලනයේ ගැඹුරු ව්‍යුහාත්මක දෝෂ පෙන්වා දෙයි.

සැපයුම් බිඳවැටීම් සහ වාහන 165,000 ක ප්‍රමාද වූ බැකලොග් එකක් ඉස්මතු කරන වාර්තාවලට ප්‍රතිචාර දක්වමින්, ඇක්සස් ඉන්ටර්නැෂනල් සමාගම තරයේ කියා සිටින්නේ, අර්බුදයට හේතුව වූයේ තමන්ගේ නිෂ්පාදන අඩාල වීමක් නොව, DMT විසින් හිඟ මුදල් පියවීමට සහ නව ටෙන්ඩර් ක්‍රියා පටිපාටි අවසන් කිරීමට අපොහොසත් වීම පමණක් බවයි.

ඇක්සස් සමාගමේ ස්ථාවරය: නොගෙවීම මිස නොපැවැත්වීම නොවේ

සමාගම් ප්‍රකාශයකට අනුව, නව ටෙන්ඩරය අවසන් කරන තෙක් අඛණ්ඩතාව සහතික කිරීම සඳහා DMT වෙතින් ලැබුණු ලිඛිත උපදෙස් අනුව, ඇක්සස් සමාගම “මාස දොළහකට වැඩි කාලයක් ගෙවීම් නොලබා” තහඩු සැපයීම අඛණ්ඩව සිදු කළේය. සමාගම කියා සිටින්නේ, 2025 අප්‍රේල් වන විට, නොගෙවූ ඉන්වොයිසි සඳහා රුපියල් මිලියන 655 ක මුදලක් හිඟව තිබූ අතර, වසරක් පුරා එම පිරිවැය දැරීමෙන් පසු නිෂ්පාදනය අත්හිටුවීමට තමන්ට බල කෙරුණු බවයි.

ඇක්සස් තවදුරටත් අවධාරණය කරන්නේ, ගෙවීම් සමථයකට පත් වූ වහාම නිෂ්පාදනය නැවත ආරම්භ කිරීමට සූදානම් තොගයක් සහ පූර්ණ ධාරිතාවක් තමන් සතුව ඇති බවත්, වත්මන් හිඟය සහ නීත්‍යානුකූල තහඩු නොමැති වාහන හේතුවෙන් ඇති වන නීති බලාත්මක කිරීමේ අවදානම “සැපයුම්කරුගේ අසාර්ථකත්වය නොව, පරිපාලන අක්‍රියතාවයේ සෘජු ප්‍රතිඵලයක්” බවත්ය.

වසර 1999 සිට, සියලුම අංක තහඩු ප්‍රසම්පාදනය ජාත්‍යන්තර තරඟකාරී ලංසු තැබීමේ (ICB) සහ තාක්ෂණික ඇගයීම් සහ කැබිනට්ටුව පත් කළ කමිටු වල අධීක්ෂණය යටතේ විනිවිදභාවයෙන් යුත් ලියුම් කවර ක්‍රියාවලියක් අනුගමනය කර ඇති බව ද සමාගම සඳහන් කරයි. 2000 වසරේ කොන්ත්‍රාත්තුව මුලින්ම ප්‍රදානය කරන ලද්දේ ජර්මනියේ එරිච් යූ.ටී.එස්.සී.එච්. ඒ.ජී. (Erich UTSCH AG) වෙත බවත්, ඇක්සස් ඉන්ටර්නැෂනල් සමාගම 2009 දී යූ.ටී.එස්.සී.එච්. හි ඒකාබද්ධ ව්‍යාපාරික හවුල්කරු ලෙස විධිමත්ව සම්බන්ධ වී, ශ්‍රී ලංකාවේ තහඩු පද්ධතියට නවීන ආරක්ෂක ප්‍රමිතීන් හඳුන්වා දුන් බවත් එය අවධාරණය කරයි.

ඓතිහාසික පසුබිම: සුවිශේෂී සැපයුම් දශක දෙකක්

කෙසේ වෙතත්, මහජන වාර්තා පෙන්වා දෙන්නේ, ඇක්සස් සමාගමේ සැපයුම් දාම පාලනය සෘජුව හෝ කැබිනට් මට්ටමින් අනුමත කරන ලද අලුත් කිරීම් හරහා වසර 25 ක් පමණ අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක වී ඇති බවයි.

අභියාචනාධිකරණයේ CA/WRT/0114/2025 තීන්දුව මඟින් ඇක්සස් ඉන්ටර්නැෂනල් සියලුම ලියාපදිංචි වාහන සඳහා අංක තහඩු මුද්‍රණය කිරීමට DMT විසින් බාහිරින් යොදවන ලද නිෂ්පාදකයා ලෙස පැහැදිලිව හඳුනා ගනී. කලින් අධිකරණමය යොමු කිරීම් (CA/WRT/0067/2020) මගින්, මුල් වාහන ලියාපදිංචියෙන් වසර ගණනාවකට පසු තහඩු නිෂ්පාදනය කිරීමට ඇක්සස් සමාගමට උපදෙස් දුන් අවස්ථා ද උපුටා දක්වයි, එමඟින් ලියාපදිංචිය සහ නිෂ්පාදන ඇණවුම් අතර පරිපාලනමය ප්‍රමාදයන් හෙළි කරයි.

මෙම අඛණ්ඩතාව, උපායමාර්ගික වශයෙන් සංවේදී නිෂ්පාදන පෙළක ඇක්සස් සමාගම තථ්‍ය ඒකාධිකාරී සැපයුම්කරුවෙකු බවට පත් කර ඇති අතර, නව තරඟකරුවන්ට ප්‍රවේශය සීමා වී ඇත. ප්‍රසම්පාදන විශේෂඥයින් තර්ක කරන්නේ, එවැනි ආධිපත්‍යයක් පරායත්තතාවයේ අවදානම නිර්මාණය කරන අතර, මිල තරඟකාරිත්වය දුර්වල කරන බවත්, එය විගණකාධිපති කළමනාකරණ ලිපි සහ පාර්ලිමේන්තු අධීක්ෂණ කමිටු මගින් වරින් වර අවධාරණය කරන ලද ගැටලු බවත්ය.

ටෙන්ඩර් මතභේද සහ තාක්ෂණික ආරවුල්

නව සැපයුම්කරුවන්ට ක්ෂේත්‍රය විවෘත කිරීමට අපේක්ෂා කළ 2024-25 ටෙන්ඩර් වටය, තාක්ෂණික ආරවුල් සහ නීතිමය අභියෝග තුළ සිර විය.

ටෙන්ඩර් ලේඛන සහ අධිකරණ ගොනු කිරීම් වලට අනුව, අවම ලංසුකරුවන් (ඇක්සස් ඇතුළුව) ද්‍රව්‍ය පරීක්ෂණ හේතු මත අවලංගු කරන ලදී. විශේෂයෙන්ම, ඇලුමිනියම් සාම්පලවල “කැඩීමේදී දිගු වීමේ” (elongation at break) රසායනාගාර ප්‍රතිඵල මත එම තීරණය ගෙන තිබුණි. ප්‍රසම්පාදන අභියාචනා මණ්ඩලයට (PAB) සහ අභියාචනාධිකරණයට පසුව මෙම තීරණය සමාලෝචනය කරන ලෙස පෙත්සම් ඉදිරිපත් කරන ලද අතර, ඉහළ ලංසුව පිළිගැනීම සඳහා භාණ්ඩාගාරයට අතිරේක රුපියල් මිලියන 500 ක් වැය විය හැකි බවට ඇස්තමේන්තු පළ විය.  

ඇක්සස් සමාගම පවසන්නේ තමන් අවශ්‍ය සියලුම තාක්ෂණික පිරිවිතරයන් සපුරා ඇති බවත්, තම සාම්පල ප්‍රශ්න සහගත පරීක්ෂණ තත්ත්වයන් යටතේ ප්‍රතික්ෂේප කර ඇති බවත්ය. මේ අතර, ප්‍රසම්පාදන ආරංචි මාර්ග තර්ක කරන්නේ, ආරක්ෂක-ද්‍රව්‍ය ප්‍රමිතීන් සඳහා DMT හි අනුගතවීම, දැඩි ඇගයීම සාධාරණීකරණය කරන බවත්, එයින් නීත්‍යානුකූල තත්ත්ව පාලනය සහ විය හැකි ලංසු හැසිරවීම අතර අළු කලාපයක් අවධාරණය වන බවත්ය.

පාලනය සහ විගණන සොයාගැනීම්

මෝටර් රථ ප්‍රවාහන දෙපාර්තමේන්තුව (ශීර්ෂය 307) සඳහා වන ජාතික විගණන කාර්යාලයේ (NAO) වාර්තාවල ඇක්සස් සමාගම සෘජුව නම් නොකළද, ඒවා ප්‍රසම්පාදන පාලනයන්, වගකීම් කළමනාකරණය සහ කොන්ත්‍රාත් පසු විපරම් වල පුනරාවර්තන දුර්වලතා ඉස්මතු කරයි. 2023 විගණනය මගින්, රුපියල් මිලියන 221 ඉක්මවන නොගෙවූ බැඳීම් සහ අක්‍රමවත් ලියාපදිංචි කිරීමේ භාවිතයන් සටහන් කරන ලදී. එමඟින්, වත්මන් ගැටුම වැනි ආරවුල් පැතිරීමට ඉඩ සලසන මූල්‍ය හා මෙහෙයුම් අධීක්ෂණයේ ක්‍රමානුකූල අකාර්යක්ෂමතාව පෙන්නුම් කරයි.

පරිපාලනමය අකර්මන්‍යතාවයේ රටාවක්

ඇක්සස්–DMT ගැටුම මඟින්, ශ්‍රී ලංකාවේ තීරණාත්මක යටිතල පහසුකම් වල රාජ්‍ය ප්‍රසම්පාදනයේ බිඳෙනසුලු බව හෙළිදරව් කර ඇත.

තනි සැපයුම්කරුවෙකු නිෂ්පාදන දැනුම සහ ඉන්වෙන්ටරි යන දෙකම පාලනය කරන විට, ඕනෑම ගෙවීම් ප්‍රමාදයක් හෝ ක්‍රියා පටිපාටිමය දෝෂයක් ක්ෂණිකව සමස්ත පද්ධතියම අඩාල කරයි. එහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ, දැන් වාහන හිමියන්ට මුහුණ දීමට සිදුවී ඇති තත්ත්වයයි. නිල තහඩු නොමැතිව නව ලියාපදිංචි කළ වාහන දහස් ගණනක් සහ මහජනයා අතර වර්ධනය වන අතෘප්තිය යි.

බොහෝ රටවල ඒකාධිකාරී අගුලු දැමීම් වැළැක්වීම සඳහා සම්මතව භාවිතා කරන බහු-සැපයුම්කරුවන්ගේ රාමු, අදියර සහිත කොන්ත්‍රාත්තු සහ හදිසි තොග ප්‍රතිපත්ති මඟින් මෙම අර්බුදය වළක්වා ගත හැකිව තිබූ බව කර්මාන්ත අභ්‍යන්තරිකයෝ තර්ක කරති.

ඇක්සස් සමාගමේ වාර්තාව සහ මහජන වගවීම තුලනය කිරීම

යූ.ටී.එස්.සී.එච්. ඒ.ජී. සමඟ එක්ව කටයුතු කළ ඇක්සස් සමාගම, ගෝලීය ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල නවීන ඉහළ ආරක්ෂිත තහඩු හඳුන්වා දුන් අතර, ව්‍යාජ ලෙස සකස් කිරීමේ අවදානම් සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කළ බව නිසැක ය. දශක දෙකක් පුරා සමාගමේ තාක්ෂණික විශ්වසනීයත්වය හොඳින් පිළිගෙන ඇත.

කෙසේ වෙතත්, අනුප්‍රාප්තික ආණ්ඩු විසින් වසර 25 ක් එකම කොන්ත්‍රාත් ව්‍යුහය අලුත් කළේ ඇයි ද යන්න සහ නව ප්‍රවේශකයින් සඳහා ප්‍රසම්පාදන මාර්ගෝපදේශ මගින් සාධාරණ තරඟයක් ලබා දුන්නේ ද යන්න පිළිබඳව ප්‍රශ්න පවතී.

පරීක්ෂණ ක්‍රම, කැබිනට් අනුමැතීන් සහ අභියාචනා මණ්ඩල මැදිහත්වීම් පිළිබඳ ආරවුල් නැවත නැවත ඇතිවීම පෙන්නුම් කරන්නේ, ප්‍රතිසංස්කරණයට ප්‍රතිරෝධී වූ ස්ථාවර ප්‍රසම්පාදන සංස්කෘතියක් පවතින බවයි.

ඇක්සස් සමාගම සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, එය තරඟය ඵලදායී ලෙස ඉවත් කළ පද්ධතියක් තුළ ක්‍රියාත්මක වූ අතර, එහි දීර්ඝකාලීන මැදිහත්වීම සම්බන්ධයෙන් ස්වාධීන අධීක්ෂණයක් සඳහා ක්‍රියාකාරීව පෙළඹවීමක් නොකිරීම පිළිබඳව ද අවධානය යොමු වේ.

අභියාචනාධිකරණය අදාළ පෙත්සම් විභාග කරන අතර, භාණ්ඩාගාරය හිඟ මුදල් හිමිකම් සමාලෝචනය කරන අතරතුර, විශාල ප්‍රශ්නයක් ඉතිරිව පවතී: එක් පුද්ගලික සමාගමක්, කෙතරම් දක්ෂ වුවත්, හතරෙන් පංගු ශත වර්ෂයක් සඳහා ව්‍යුහාත්මක තරඟයකින් තොරව, රාජ්‍යයට තීරණාත්මක ආරක්ෂක කාර්යයක් පාලනය කළ යුතු ද?

මෙම අර්බුදය, අත්‍යවශ්‍ය රාජ්‍ය සේවා සඳහා බහු-සැපයුම්කරුවන්ගේ රාමු (Multi-Supplier Frameworks), අදියර සහිත කොන්ත්‍රාත්තු සහ හදිසි තොග ප්‍රතිපත්ති හඳුන්වා දීමේ දැඩි අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කරයි. පරිපාලන අකර්මන්‍යතාවය සහ ගෙවීම් විනය නොමැතිකම හේතුවෙන් එක් තනි සැපයුම්කරුවෙකු මත රඳා පැවතීම කෙතරම් අවදානම් සහගත ද යන්න ශ්‍රී ලංකාවේ මෙම අංක තහඩු ගැටලුව කදිම අවවාදාත්මක උදාහරණයක් සපයයි.

ප්‍රවාහන අමාත්‍යවරයා පවසා ඇත්තේ නව තහඩු සඳහා උසස් ආරක්ෂක අංග 7 ක් හඳුන්වා දෙන බවත්, ඒ සඳහා අවශ්‍ය ජාත්‍යන්තර පරීක්ෂණ නිසා ප්‍රමාදයක් ඇති වූ බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, මේ ආකාරයේ පද්ධතිමය ප්‍රතිසංස්කරණ, නීතිමය ආරවුල් සමථයකට පත් කර, විනිවිදභාවයෙන් යුත් ප්‍රසම්පාදන සංස්කෘතියක් ස්ථාපිත කරන තුරු, මෙවැනි අර්බුද නැවත ඇතිවීම වැළැක්විය නොහැකි බව විචාරකයෝ පෙන්වා දෙති.

මෙම තත්ත්වය තුළ, රාජ්‍ය ප්‍රසම්පාදන ක්‍රියාවලිය සැබවින්ම සම්පත් බෙදී යාම පාලනය කරන ආර්ථික බල ව්‍යුහයක් බවට පත්ව ඇත. එහිදී නීති රීති සහ විනිවිදභාවය වෙනුවට, තීරණ ගන්නන් සහ බලගතු සැපයුම්කරුවන් අතර පවතින සබඳතා සහ ගැඹුරු මුල් බැසගත් දූෂණ ජාල (මාෆියා ස්වභාවය) ප්‍රමුඛ වී ඇතැයි මහජන මතයක් ගොඩනැගී තිබේ. අංක තහඩු අර්බුදය මඟින් හෙළිදරව් වූයේ, මෙම “මාෆියා” ස්වභාවය හේතුවෙන් අත්‍යවශ්‍ය මහජන සේවාවක් පවා පහසුවෙන් අඩාල කළ හැකි බවයි.

පිළිතුරු ලබාදීමේ අයිතිය

මෙම වෙබ් අඩවියේ පළවන පුවතක් හේතුවෙන් යම් පුද්ගලයකුට හෝ පාර්ශ්වයක අපහසුතාවක් පැනනගින්නේ නම් හෝ යම් තොරතුරක් නිවැරදි විය යුතු යැයි යම් පුද්ගලයකුට හෝ පාර්ශ්වයකට හැඟෙන්නේ නම්, ඒ වෙනුවෙන් ප්‍රතිචාර දැක්වීමට සම්පූර්ණ අයිතිය පවතී. harideshaya.lk නිරන්තරයෙන් නිවැරදි තොරතුරු වාර්තා කිරීමට බැඳී සිටින අතර, වෘත්තීය ආචාරධර්මවලට ගරුකරන අන්තර්ජාල වේදිකාවක් ලෙස පිළිතුරු ලබාදීමේ අයිතියට ගරුකරයි.

ඒ වෙනුවෙන් කරුණාකර අපට දැනුම්දෙන්න..

Email – [email protected]
WhatsApp – +94771474028