දිත්වා සුළි කුණාටුව ශ්රී ලංකාව හරහා ගංවතුර සහ නායයෑම් මුදා හැරීමට වඩා වැඩි යමක් සිදු කළේය. එය රටෙහි භයානක ලෙස බිඳෙනසුලු, භූමි-පාදක (ground-based) විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම් මත පමණක් යැපීමේ ආදීනව නිරාවරණය කළේය.
ෆයිබර් ප්රධාන මාර්ග (fibre backbones) ස්ථාන 11කදී බිඳී යාමත් සහ රටේ ජංගම කුළුණු 16,000න් 4,000කට ආසන්න ප්රමාණයක් විදුලි බලය ඇනහිටීමෙන් අක්රිය වීමත් සමඟ, විශාල ප්රදේශ ක්ෂණිකව සන්නිවේදන බිඳවැටීමකට ලක් විය. මෙම සන්නිවේදන අඳුරට අනපේක්ෂිත ගැලවුම්කරුවෙකු පියනැගුවේය: එවකට ජනාධිපති රනිල් වික්රමසිංහ මහතාගේ මූලිකත්වයෙන් ශ්රී ලංකාවට ගෙන එන ලද පහළ-පෘථිවි-කක්ෂීය චන්ද්රිකා සේවාව (Low-Earth-Orbit satellite service) වන Starlink ය.
Shutterstock
2024 දී Starlink හඳුන්වා දීමට වික්රමසිංහ මහතා ගත් උත්සාහය එකල දේශපාලනික වශයෙන් ඉතා උණුසුම් මාතෘකාවක් විය. එවකට විපක්ෂ මන්ත්රී සුනිල් හඳුන්නෙත්ති මහතා මෙම පියවර දැඩි ලෙස විවේචනය කළ අතර, ජනාධිපතිවරයා “ආර්ථික මිනීමරුවන්” (economic hitmen) වන ඊලෝන් මස්ක් වැනි පුද්ගලයන් රටට ගෙන්වා ගන්නා බවට චෝදනා කළේය.
හඳුන්නෙත්ති මහතා පසුව තම වචන සඳහා සමාව අයැද සිටියද, එම දේශපාලන උණුසුම Starlink හි විධිමත් දියත් කිරීමේ ප්රමාදයන්ට හේතු විය. උත්ප්රාසාත්මක ලෙස, හඳුන්නෙත්ති මහතා අවසානයේ නව පරිපාලනයට අමාත්යවරයෙකු ලෙස ඇතුළු වූ අතර, එම රජයම දත්ත ආරක්ෂණ ගැටළු මත එහි මෙහෙයුම් දියත් කිරීම ප්රමාද කරමින් සිටියදී Starlink අනුමත කළේය.
මෙම මෑත ආපදාව දැන් දේශපාලන කථාව නැවත ලියා ඇත. අත්යවශ්ය නුවරඑළිය දක්වා විහිදෙන ප්රධාන මාර්ගය ඇතුළුව ප්රධාන ෆයිබර් මාර්ග දෙකක් ඉරිදා වන විටත් අක්රියව පැවතීම හේතුවෙන්, ක්රියාකරුවන් ඉතිරි වූ මාර්ග හරහා ගමනාගමනය (traffic) යළි යොමු කිරීමට වෙහෙසුණද, භූමි පද්ධතිය අධික ලෙස බර විය (overwhelmed). මෙම හිස් අවකාශය තුළ, Starlink හි අතේ ගෙන යා හැකි පර්යන්ත (portable terminals) ජීවන මාර්ගයක් බවට පත් විය.
සාම්ප්රදායික VSAT හෝ මයික්රෝවේව් උපස්ථයන්ට (microwave backups) තාක්ෂණික පෙළගැස්වීමක් අවශ්ය වුවද, Starlink ඒකක හදිසි සේවකයින් විසින් මිනිත්තු කිහිපයක් ඇතුළත යොදවන ලදී.
ෆයිබර් සහ කුළුණු යන දෙකම අක්රිය වූ දිස්ත්රික්කවල, ඔවුන් ඉහළ-කලාප පළලක් සහිත සම්බන්ධතාව (high-bandwidth connectivity) ලබා දුන් අතර, වෛද්ය කණ්ඩායම්වලට, ප්රථම ප්රතිචාර දක්වන්නන්ට සහ දිස්ත්රික් බලධාරීන්ට ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම් සම්බන්ධීකරණය කිරීමට හැකි විය.
විදුලි සංදේශ විශේෂඥයින් පවසන්නේ Starlink හි කාර්යභාරය අතිරේක එකක් පමණක් නොවූ බවයි – එය අභ්යන්තරයේ විශාල කොටස් ඩිජිටල් වශයෙන් අදෘශ්යමාන වීම වළක්වා ගත් බවයි.
මධ්යම කඳුකර ප්රජාවන් කිහිපයක, විදුලි සංදේශ ඉංජිනේරුවන් තවමත් අවහිර වූ මාර්ග සහ අක්රිය වෙමින් පවතින විදුලි පද්ධති සමඟ පොරබදමින් සිටි මොහොතක, මෙම චන්ද්රිකා පර්යන්ත ඉවත් කිරීමේ සැලසුම් සහ තත්ය කාලීන කාලගුණ යාවත්කාලීන සක්රීය කළේය.
මෙම ආපදාව ශ්රී ලංකාවේ චන්ද්රිකා බ්රෝඩ්බෑන්ඩ් සඳහා වූ පළමු ප්රධාන පරීක්ෂණය සනිටුහන් කළ අතර, භූමි පද්ධතිවලට සරලවම කළ නොහැකි වූ හිස්තැනක් එය පිරවීය.
මෙම අර්බුදය දිගු කලක් ප්රමාද වූ ජාතික විවාදයක් අවුලුවා ඇත: ශ්රී ලංකාව තම විදුලි සංදේශ ඔරොත්තු දීමේ උපාය මාර්ගයට (telecom-resilience strategy) චන්ද්රිකා බ්රෝඩ්බෑන්ඩ් විධිමත්ව ඇතුළත් කළ යුතුද? සාක්ෂි පෙන්නුම් කරන්නේ මග හැරිය නොහැකි “ඔව්” යන්නයි.
ආපදාවන් අතරතුර චන්ද්රිකා පාදක සන්නිවේදනය සඳහා වන ව්යුහගත අඛණ්ඩතා සැලසුම් (structured continuity planning) රටට දැනට නොමැත.
අනාගත සූදානම් කිරීම්වලට, ඊළඟ දේශගුණික ව්යසනයට පෙර පර්යන්ත වෙත ප්රවේශය, හදිසි කලාප පළල (emergency bandwidth) සහ ක්ෂණික සක්රීය කිරීමේ අයිතිවාසිකම් සහතික කරමින් Starlink ඇතුළු චන්ද්රිකා සේවා සපයන්නන් සමඟ පෙර-යෙදවීමේ ගිවිසුම් (pre-deployment agreements) ඇතුළත් විය යුතුය.
ආපදා ප්රතිචාර ආයතන—පොලිසිය, රෝහල්, දිස්ත්රික් ලේකම් කාර්යාල සහ ආපදා කළමනාකරණ මධ්යස්ථාන (DMC) ඒකක— සඳහා ස්ථිරව ස්ථාපනය කරන ලද චන්ද්රිකා අසාර්ථක-ආරක්ෂක (permanently installed satellite fail-safes) අවශ්ය වේ. TRCSL විසින් ද නිලධාරිවාදී අක්රියතාව (bureaucratic paralysis) වළක්වා ගැනීම සඳහා ජාතික හදිසි අවස්ථා වලදී චන්ද්රිකා සබැඳි ක්ෂණිකව සක්රීය කරන වේගවත් බලපත්ර ලබා දීමේ සහ සංඛ්යාත-සම්බන්ධීකරණ පද්ධතියක් සැලසුම් කළ යුතුය.
Starlink යනු ෆයිබර් හෝ ජංගම කුළුණු සඳහා ආදේශකයක් නොවේ, නමුත් දිත්වාවා සුළි කුණාටුව පෙන්නුම් කළ පරිදි, එය අත්යවශ්ය අසාර්ථක-ආරක්ෂකයකි. දෙමුහුන් භූමි-චන්ද්රිකා අතිරික්තභාවයකින් (hybrid terrestrial-satellite redundancy) තොරව, ශ්රී ලංකාවේ විදුලි සංදේශ ජාලය දේශගුණික බලපෑම් යටතේ අඛණ්ඩව බිඳ වැටෙනු ඇත. මෙම ආපදාව දැඩි පණිවිඩයක් ලබා දී ඇත: චන්ද්රිකා බ්රෝඩ්බෑන්ඩ් ඒකාබද්ධ කිරීම තවදුරටත් විකල්පයක් නොවේ—එය ජාතික අවශ්යතාවයකි.
විශේෂ ලියුම්කරුවෙකු විසිනි.