එළැඹෙන නොවැම්බර් 07 වන දිනට නියමිත 2026 ශ්රී ලංකා අයවැය, “ඵලදායී ආර්ථිකයක් සහ සියලු දෙනාගේම දායකත්වය” (A Productive Economy and Foster the Engagement of Everyone in Economic Development) යන තේමාව යටතේ ඉදිරිපත් කිරීමට ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක මහතා සූදානම් වේ. දැවැන්ත ආර්ථික අර්බුදයකින් පසු යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ මාවතේ, මෙම අයවැය තීරණාත්මක සන්ධිස්ථානයක් සනිටුහන් කරයි. විශේෂයෙන්ම, IMF ණය වැඩසටහනේ දැඩි කොන්දේසිවලට යටත්ව, නව බදු පැනවීමකින් තොරව රාජ්ය ආදායම ඉහළ නැංවීමට රජය දරන ප්රයත්නය, ආර්ථික විද්යාඥයින්ගේ මෙන්ම සාමාන්ය ජනතාවගේද දැඩි අවධානයට ලක්වී ඇත.
IMF ඉලක්ක සහ පවතින ආර්ථික යථාර්ථය
ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදල ශ්රී ලංකාවට GDP යෙන් සියයට 2.3 ක ප්රාථමික අතිරික්තයක් අනිවාර්ය කර ඇති අතර, රාජ්ය ආදායම රු. ට්රිලියන 5.2 ඉක්මවනු ඇතැයි රජය අපේක්ෂා කරයි. මහ බැංකු දත්ත අනුව 2025 දී ආර්ථික වර්ධනය 4.5%ක් පමණ විය හැකි බවට පුරෝකථනය කළත්, මෙම “ශක්තිමත් ප්රකෘතිය” සාමාන්ය පුරවැසියාගේ සාක්කුවට දැනෙන්නේ කෙසේද යන්න ප්රශ්නාර්ථයකි. වත්මන් ප්රකෘතිය ගොඩනැගී ඇත්තේ පොලී අනුපාත අඩු කිරීම් සහ ආනයන ලිහිල් කිරීම වැනි මූල්ය උත්තේජන මතය. එහෙත්, ජනතාව තවමත් ඉහළ ජීවන වියදම, රැකියා අවිනිශ්චිතතාව සහ බදු බරෙහි අවසාන බලපෑම සමඟ පොරබදයි. IMF හි දර්ශකවල සාර්ථකත්වය සහ භූමියේ පවතින සැබෑ ජීවන තත්ත්වය අතර පරතරය මෙම අයවැයේ ප්රධානම විචාරාත්මක කෝණය වනු ඇත.
විවාදාත්මක කරුණ: බදු දැල පුළුල් කිරීමේ "ඩිජිටල් දැල"
මෙම අයවැයේ වඩාත්ම විවාදාත්මක සහ මතභේදාත්මක (Controversial) කරුණ වන්නේ නව බදු නොපනවා, පවතින බදු දැල ඩිජිටල්කරණය හරහා පුළුල් කිරීමට රජය යොමු වීමයි. ජාතික හැඳුනුම්පත්, බැංකු ගිණුම් සහ වාහන ලියාපදිංචි කිරීම් වැනි සියලුම දත්ත පද්ධති බදු පද්ධතිය සමඟ සම්බන්ධ කිරීමේ සැලැස්ම අතිශය තීරණාත්මක ය. රජය මෙය හඳුන්වන්නේ ‘ශක්තිමත් බදු පරිපාලනයක්’ ලෙස වුවත්, විචාරකයන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙය පුරවැසියන්ගේ මූල්ය තොරතුරු රාජ්ය අධීක්ෂණයට නිරාවරණය කිරීමේ අතිශය සංවේදී පියවරක් බවයි. අනාවරණය නොවූ ආදායම් මාර්ගවලින් යැපෙන කුඩා ව්යාපාරිකයන් සහ අවිධිමත් ආර්ථිකයේ නියැලෙන්නන් ලක්ෂ ගණනක් බදු දැලට එකවර ඇතුළත් කිරීමේදී ඇති වන පීඩනය සමාජයේ අසහනයට හේතු විය හැකිය. මෙමගින් ආදායම ඉහළ ගියත්, පුද්ගලිකත්වයට සහ මූල්ය නිදහසට එල්ල වන බලපෑම පිළිබඳව දැඩි විවාදයක් නිර්මාණය වනු නොඅනුමානය.
ජනතාවට සහ ව්යාපාරවලට සහන ලැබේද?
අයවැය මූලාශ්ර පෙන්වා දෙන්නේ මූල්ය සේවා සඳහා වන සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්ව බද්ද (SSCL) ඉවත් කිරීම සහ වැට් බදු සීමාවන්හි වෙනස්කම් සිදු කිරීමේ හැකියාවක් පවතින බවයි. SSCL ඉවත් කිරීම මූල්ය අංශයට සහ ව්යාපාරවලට සහනයක් වුවද, 2026 අයවැයේ සමස්ත අවධානය යොමු වී ඇත්තේ පවතින බදු ප්රතිසංස්කරණය සහ බලමුළු ගැන්වීම මතය. එබැවින්, රජය බදු දැල පුළුල් කිරීමේදී කුඩා හා මධ්යම ආදායම්ලාභීන් වෙත එල්ල කරන බදු පීඩනය ලිහිල් කිරීමට ගනු ලබන නිශ්චිත සහන මොනවාද යන්න පිළිබඳව පැහැදිලි අවධානයක් යොමු කළ යුතුය.
ණය සහ වියදම් කළමනාකරණයේ අභියෝගය
අයවැය වියදම් යෝජනාව රු. ට්රිලියන 4.54 ක් වන අතර, මෙයින් රු. ට්රිලියන 3.03 ක් පුනරාවර්තන වියදම් සඳහා වෙන් කිරීමෙන් පෙනී යන්නේ රාජ්ය යාන්ත්රණය නඩත්තු කිරීම තවදුරටත් ආර්ථිකයට බරක් වී ඇති බවයි. ප්රාග්ධන වියදම් රු. ට්රිලියන 1.51 කට සීමා වීම රටේ ඵලදායිතාව ඉහළ නැංවීමට අවශ්ය නව ආයෝජනවලට ඇති ඉඩකඩ සීමා කරයි. භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයා අවධාරණය කරන පරිදි, ඇනහිට ඇති යටිතල පහසුකම් ව්යාපෘති සහ ඩිජිටල්කරණයට ප්රමුඛත්වය දීම අගය කළ හැකි නමුත්, මෙම ව්යාපෘතිවලින් ලැබෙන සැබෑ ප්රතිලාභය, ඉහළ පුනරාවර්තන වියදම්වලින් ඇති වන පීඩනය සමනය කිරීමට තරම් ශක්තිමත් විය යුතු බව විචාරක මතයයි.
2026 අයවැය ශ්රී ලංකාවට නව බදු රහිත, ඵලදායිතාව කේන්ද්ර කරගත් ගමන් මඟක් ලබා දෙන බවට රජය පොරොන්දු වුවද, එහි සැබෑ පරීක්ෂණය ඇත්තේ ප්රතිපත්ති ක්රියාත්මක කිරීමේදී ය. IMF කොන්දේසිවලට අනුකූලව ගෙන එන ඩිජිටල් බදු දැල මගින් රාජ්ය ආදායම ඉහළ ගියද, එය පුරවැසියන්ගේ මූල්ය ස්වාධීනත්වය සහ පෞද්ගලිකත්වය කෙරෙහි ඇති කරන බලපෑම පිළිබඳව ප්රබල විවාදයක් නිර්මාණය වීමට ඉඩ ඇත. අවසාන වශයෙන්, මෙම අයවැය තිරසාර ලෙස සාර්ථක වන්නේ රාජ්ය මූල්ය විනය පවත්වා ගනිමින්ම, බදු බර අඩු කර, ඉහළ යන ජීවන වියදමට විසඳුම් ලබා දෙමින්, සාමාන්ය ජනතාවට සෘජුවම දැනෙන ආර්ථික සහනයක් ලබා දිය හැකි නම් පමණි. එතෙක්, මෙම ‘ඵලදායී අරුණළු’ පොරොන්දුව හුදෙක් රාජ්ය මූල්ය සංඛ්යාලේඛනවලට පමණක් සීමා වීමේ අවදානම බැහැර කළ නොහැකිය.
අයවැයෙන් එහා…
2026 අයවැයෙන් පසු අවදානම් සහිත පුරවැසියාගේ අනාගතය2026 අයවැය මගින් රාජ්ය මූල්ය විනය සහ ඵලදායිතාව ගැන අවධාරණය කළද, ඉඩම් නැති, ස්ථිර රැකියා නැති, කුලී නිවාසවල ජීවත්වන සහ යැපෙන්නන් සිටින පුරවැසියන්ට මෙහි බලපෑම සෘජු හා දැඩි විය හැකිය. ආර්ථික වර්ධනයේ “ඵල” ඔවුන් වෙත ළඟා වීමට ඇති ඉඩකඩ සහ අභියෝග මෙසේ විග්රහ කළ හැකිය.
1. ජීවන වියදම් පීඩනය සහ සහන නොලැබීම- ඉහළ බදු බරෙහි වක්ර බලපෑම: රජය නව බදු නොපැනවීමට තීරණය කළද, බදු දැල පුළුල් කිරීමේ වැඩසටහන (ඩිජිටල්කරණය හරහා) අවිධිමත් අංශයේ (Informal Sector) කුඩා වෙළෙන්දන් සහ සේවා සපයන්නන් කෙරෙහි දැඩි ලෙස බලපානු ඇත. බොහෝ විට ස්ථිර රැකියාවක් නැති අය යැපෙන්නේ මෙම අංශයෙන් බැවින්, ඔවුන්ගේ සුළු ආදායම් මාර්ගයන්ට අලුතින් බදු පැනවීම හෝ දැඩි ලෙස නියාමනය කිරීම තුළින් ඔවුන්ගේ ශුද්ධ ආදායම අඩු විය හැකිය.
- උද්ධමනය සහ කුලී ගෙවීම: ආර්ථිකය යථා තත්ත්වයට පත්වෙමින් උද්ධමනය පාලනය වුවද, සමස්තයක් ලෙස ජීවන වියදම තවමත් ඉහළ මට්ටමක පවතී. නිවාස නැති, කුලී නිවාසවල සිටින පවුල්වලට, වෙළෙඳපොළේ කුලී මිල ඉහළ යාම සෘජු පීඩනයකි. අයවැයෙන් එවැනි අවදානම් සහිත කණ්ඩායම්වලට සෘජු මුදල් සහනාධාර (Targeted Cash Transfers) හෝ කුලී සහන යෝජනා පිළිබඳ ප්රමාණවත් අවධානයක් යොමු නොකළහොත්, ඔවුන්ගේ මාසික වියදම් කළමනාකරණය දැඩි අර්බුදයක් බවට පත්වනු ඇත.
2. ස්ථිර රැකියා අවස්ථා සහ ඵලදායිතා විප්ලවය- ඵලදායිතාව සහ අවිධිමත් අංශය: අයවැයේ තේමාව වන ‘ඵලදායීතාව ඉහළ නැංවීම’ යනු දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධනයට හොඳ වුවද, කෙටි කාලීනව ස්ථිර රැකියාවක් නැති අයට එතරම් සෘජු වාසියක් ගෙන එන්නේ නැත. ඵලදායීතාවය ඉහළ නැංවීමේදී අඩු ඵලදායී රැකියා අහිමි වීමේ අවදානමක් පවතී. ස්ථිර රැකියා නැති පිරිස මෙම අවිධිමත් අංශයේ නියැලෙන්නන් බැවින්, ප්රතිසංස්කරණ තුළින් ඇතිවන ඕනෑම කම්පනයකට මුලින්ම මුහුණ දෙන්නේ ඔවුන්ය.
- සමාජ ආරක්ෂණ ජාලය: රැකියා අහිමි වීමේ අවදානම කළමනාකරණය කිරීමට සහ යැපෙන දරුවන්ගේ අනාගතය සුරක්ෂිත කිරීමට ශක්තිමත් සමාජ ආරක්ෂණ ජාලයක් (Social Safety Net) අවශ්ය වේ. අයවැයෙන් යටිතල පහසුකම් සඳහා මුදල් වෙන් කළද, මෙම අවදානම් සහිත පවුල් සඳහා සෘජු සමාජ ආරක්ෂණ වැඩසටහන් පුළුල් කිරීමට සහ ඒවා දේශපාලනීකරණයෙන් තොරව නිවැරදි ඉලක්ක වෙත යොමු කිරීමට ප්රමාණවත් ප්රතිපාදන සහ ප්රතිපත්තිමය කැපවීමක් තිබේද යන්න විචාරාත්මකව බැලිය යුතුය.
3. ඉඩම් සහ නිවාස අයිතිය පිළිබඳ ගැටලුව- ඉඩම් ප්රතිසංස්කරණ නොමැතිකම: ඉඩම් නැති පුරවැසියන්ට තම දරුවන්ගේ අනාගතය සුරක්ෂිත කිරීමට ඇති මූලිකම බාධාව වන්නේ ඉඩම් අයිතියයි. රජය යටිතල පහසුකම් සඳහා ප්රාග්ධන වියදම් වෙන් කළද, මෙම අයවැය තුළින් ඉඩම් අහිමි පවුල් සඳහා ඉඩම් ලබා දීමේ නිශ්චිත, කාල රාමුවක් සහිත වැඩපිළිවෙළක් හෝ නගරබද අඩු ආදායම්ලාභී නිවාස ව්යාපෘති සඳහා සුවිශේෂී ප්රතිපාදන වෙන් නොකළහොත්, මෙම ජන කොටස ආර්ථික වර්ධනයේ ප්රතිලාභයෙන් බැහැර වී, දිගින් දිගටම කුලී බරින් පීඩා විඳීමට සිදුවනු ඇත.
2026 අයවැය යනු ආර්ථික විද්යාත්මකව සාධනීය ඉලක්ක සහිත අයවැයක් වුවද, "ස්ථාවරත්වය" සහ "ඵලදායිතාව" යන සංකල්පයන්, නිවසක් හෝ ස්ථිර ආදායමක් නැති පුරවැසියන්ට, දැඩි සහ අසීරු කාල පරිච්ඡේදයක් ලෙස දැනීමට ඉඩ ඇත. රජය IMF කොන්දේසි සපුරාලීමට සහ ඩිජිටල් බදු දැල පුළුල් කිරීමට ප්රමුඛත්වය දෙන විට, අවදානම් සහිත ජනතාවට සහන සැලසීම හෝ ඔවුන්ට ආර්ථික වර්ධනයට සෘජුවම දායක වීමට අවස්ථාව ලබා දීම සඳහා ඇති වන ප්රතිපාදනවල හිඟයක් පැවතිය හැකිය. එබැවින්, මෙම අයවැයේ සැබෑ සාර්ථකත්වය රඳා පවතින්නේ ආර්ථික ඒකාබද්ධතාවය (Fiscal Consolidation) තුළින් ලැබෙන වාසිය සමාජයේ පහළම ස්ථරය වෙත කොතරම් සාර්ථකව ගලා යන්නේද යන්න මතයි.හුදෙක් වචන තුළ ආර්ථිකය ගිල්විය නොහැකිය.දේශපාලකයින් නිදහසින් පසු සෑම වර්ෂයකදීම ආර්ථිකයට සුන්දර වචන එක්කරන ලද අතර ඒ වචන අනුවනම් ලංකාව සිටිය යුත්තේ වෙනත් ග්රහ තරණයක ය.